Pieter Pauwel Rubens: geweld en elegantie

In Bozar loopt nog tot 4 januari een prachtige tentoonstelling: 'Sensatie en sensualiteit, Rubens en zijn erfenis'. het gaat dus niet allen over de Vlaamse barokkunstenaar, maar zeker ook over de invloed die hij op anderen heeft gehad tot 400 jaar na zijn dood. Daar is dan Kokoschka een voorbeeld van. Er zijn behoorlijk wat werken van Eugène Delacroix, van Engelsen zoals Reynolds , Lawrence en Constable, een van Murillo: Rubens heeft wel heel wat betekend, en niet ten onrechte als je zijn eigen werk bekijkt.

In de eerste zaal, gewijd aan 'Geweld' kan je niet naast een prachtige Rubens kijken: het is best een groot doek (256 bij 324 cm), en het hangt dwars in de zaal. Het meesterlijke schilderij heet 'Jacht op leeuw, tijger en luipaard',  uit 1617. Het is een doek waarmee Rubens zijn meesterschap etaleert: hoe je op leeuwen en tijgers tegelijk kunt jagen is mijn een raadsel. Maar dat doet niet ter zake, in deze afdeling  'Geweld', hier meer bepaald geweld tussen mens en dier.
De hevige dynamiek spat van het doek, mensen en dieren zijn in een hectisch en wervelend  gevecht verwikkeld, maar de dieren geven zich niet zomaar gewonnen. Alles is beweging hier, met in het centrum een tijger die een jager in zijn schouder bijt en hem van zijn verschrikt paard tracht te sleuren, twee zwarte ruiters die hem met het zwaard proberen te ontzetten, een ruiter in het rood die met zijn lans probeert aan te vallen: hier gebeurt een en ander.

De wervelende beweging spreekt me zeer aan, maar het kleurgebruik is van dezelfde hoogstaande kwaliteit. Rood, zwart, grijs, blauw, wit, bruin en huidskleur: het coloriet heeft dezelfde beweeglijkheid als het gevecht zelf. En dan de accurate correctheid waarmee deze scène geschilderd is: die bijtende tijger is zonder meer een meesterstuk, die spant voor mij de kroon. BBC-documentaires van David Attenborough kunnen dat niet beter in beeld brengen. Helaas duurt de tentoonstelling nog maar tot 4 januari: als je dit werk later nog wil zien, moet je naar Rennes, want daar hangt het in het Musée des Beaux-Arts. Maar het zou ongetwijfeld de reis waard zijn.

Jacht op leeuw, tijger en luipaard, 1617

Een fantastisch dubbelportret is dat van 'Marchesa Maria Grimaldi en haar dwerg', ca. 1606. Het is vooral de bedoeling de schoonheid van de dame te benadrukken, en waarschijnlijk daarom staat de dwerg naast haar als scherp contrast: moeders mooiste kun je hem niet noemen. Zij zit in een prachtige jurk, een staatsiekleed, ten troon, en haar zeer blanke hoofd trekt alle aandacht. Ze draagt een grote, witte kraag die ongelooflijk fijn en gedetailleerd geschilderd is: het is moeilijk daar niet van onder de indruk te zijn. Twee lichtstralen vallen net op kraag en hoofd, zij wijzen waar je naar moet kijken. Dat melkwitte gezicht contrasteert ook met de getaande huid van de dwerg: alleen werklui en mensen die op het land werkten hadden dat, haar 'lelieblanke' huid bewijst haar voortreffelijkheid. Zonnebanken waren er toen nog niet: overigens zouden zij totaal geen klanten uit de hoger standen hebben gehad. Maar deze marchesa en haar dwerg: een mooi schilderij is het wel.

Marchesa Maria Grimaldi en haar dwerg, 1606.

Naast 'Geweld' en 'Elegantie' zijn er nog vier afdelingen op 'Sensatie en sensualiteit': Macht, Wellust, Compassie en Poëzie. In al deze aspecten heeft Rubens zich uitgeleefd en is hij een inspiratiebron voor andere, voor latere schilders geweest. Maar wat deze tentoonstelling mij heeft duidelijk gemaakt is dat Rubens meer was dan de schilder van de contrareformatie en het gezag: hij was een ongelooflijk groot kunstenaar: hij blijft verbluffen.