De nieuwe Van Dijck in het Rubenshuis

In het Rubenshuis is nog tot 10 februari de nieuwe Van Dyck te bekijken; hoewel, de 'nieuwe' is niet helemaal waar: het werk zal zo'n vierhonderd jaar oud zijn. 'De onlangs ontdekte Van Dyck' is een veel juistere weergave van de feiten, die inmiddels in Vlaanderen alom bekend zijn. Reverend Jamie McLeod koopt voor € 500 een schilderij, gaat er later mee naar het BBC-programma 'Antiques Roadshow - iets als het Nederlandse 'Tussen kunst en kitsch -  en hoort na enig onderzoek dat zijn doek een half miljoen euro waard is. Hij verkoopt het, laat met de opbrengst de klokken van zijn kerk restaureren, en de anonieme koper geeft het in langdurig bruikleen aan het Rubenshuis, een uitermate geschikte plaats voor een Van Dyck.

Het portret is geen uit- en afgewerkt schilderij: het is een zogenaamde ontwerpschets voor een werk waarop zeven Brusselse schepenen of stadsmagistraten staan afgebeeld. Dat grote schilderij is in de vlammen opgegaan tijdens het beruchte bombardement van Brussel in 1695, en daar zat Lodewijk XIV achter, de Zonnekoning. Van dat grote tableau bestaat alleen nog een ontwerpschets, die bewaard wordt in de Ecole Nationale Supérieure de Paris, plus vier ontwerpen van portretten, waaronder datgene dat pas opgedoken is.

Natuurlijk is het ontwerp niet tot in de puntjes verzorgd of af: een schets is per definitie schetsmatig; de kledij van de schepen is zeer oppervlakkig aangeduid: de schilder zal zelf zeer goed genoeg geweten hebben dat die voor hem geen moeilijkheden zou opleveren. Meer aandacht gaat naar het gezicht en het haar van de man, want dat is natuurlijk bij iedereen verschillend. En je krijgt dan het portret van iemand die in de kracht van zijn leven is, zelfbewust, verzorgd van uiterlijk, met een blik die van evenwicht, kalmte en ervaring getuigt, zou ik zeggen. Er is om deze vondst nogal wat te doen geweest om deze Van Dyck, maar hij mag inderdaad best gezien worden.

Antoon van Dyck, Brussels schepen, ontwerpschets

Brussels schepen, detail

Zeven Brussels schepenen of stadsmagistraten, ontwerpschets

Het werkt hangt in het Rubenshuis in de antichambre, vlak bij het Grote Atelier van Rubens. Daar hangt nog een Van Dyck: zijn zelfportret dat lange tijd werd toegeschreven aan zijn leermeester Rubens, maar dat tenslotte van Van Dyck zelf blijkt te zijn.


Deze twee werken, de schepen en het zelfportret, gaan binnenkort naar New York, voor een grote overzichtstentoonstelling rond Anthony van Dyck: Vlaanderen zendt zijn zonen uit, placht men te zeggen. Terecht doen we dat nog.

Antoon van Dyck, Zelfportret (als 19-jarige)

Bron: ook de website van het Rubenshuis