Goya
Dat Goya behalve schilder een uitmuntend etser was zal bekend zijn, en er is bij De Reede niet weinig te zien. De hele reeks 'Caprichos' (1799) hangt er, plus 'Los disparates' - of die volledig is, weet ik niet - die ook bijzonder kritisch kijkt naar de dwaasheden in of van de menselijke samenleving: de eerste editie van die reeks werd pas uitgegeven in 1864, lang na de dood van de kunstenaar, die overigens leefde van 1746 tot 1828. In Europa was dat een bijzonder roerige periode: Franse revolutie, napoleontische oorlogen, het congres in Wenen, In België rommelde het, in Griekenland, in Polen. Er was genoeg om kritisch over te zijn. Zeker ook in Spanje, waar adel en Kerk het voor het zeggen hadden: die maatschappij was verre van open en progressief.
Francisco Goya y Lucientes, Pintor
Op een zelfportret uit 1797 beeldt hij zichzelf af als een burger die het gemaakt heeft: de armoede die in zijn land wijdverspreid was, straalt er niet echt van af; enige mate van hooghartigheid dan weer wel. Toch moet hij een scherp gevoel voor onrechtvaardigheid, schijnwaarden en wreedheid van de oorlog gehad hebben: zijn 'Los disastros de la guerra' is ook niet onbekend gebleven. Hij moet het hart wel op de juiste plaats gehad hebben, zou je denken als je zijn etsen bekijkt. Maar bitter was hij ook wel.
Uit 'Los desastres de la guerra' komt 'Tanto y mas'. Die reeks is geïnspireerd door de Guerra Peninsular die in het eerste decennium van de 19de eeuw begon; Spanje, Portugal en Frankrijk waren de strijdende partijen. Een aantal dode Spaanse guerrillero's ligt buiten de stadsmuren, boven en door elkaar: de wreedheid en rampzaligheid zit hierin dat de lijken niet begraven zijn, maar gewoon op een hoop gegooid, zonder enig respect, alsof ze slachtafval zouden zijn van een slachthuis dat grof buiten de lijntjes kleurt, immoreel en onethisch.
Tanto y mas (Erger nog)
'Los disparates' is in 'Museum De Reede' het best vertegenwoordigd. 'Disparate de bestia' (Dwaasheid van het beest) laat een olifant zien op de rand van een rond plein (je kunt er piste van een circus in zien): Hij zou Koning Fernando VII kunnen voorstellen, en de mensen waar hij naar kijkt, zouden dan zijn vleiende raadgevers zijn die zijn meningen napraten en hem een wetboek voorhouden. Een koning voorstellen als een logge olifant, een toch redeloos, maar zeer sterk dier, is niet bepaald een compliment. Ook Velasquez had een eerder problematische verhouding met het hof: in Spanje was dat voor de intelligentsia toentertijd helemaal niet zo moeilijk.
Disparate de bestia
Goya verstopt zijn honende spot graag achter dieren, en niet vreemd voor een Spanjaard waren dat vaak stieren. 'Disparate de tontos' (De dwaasheid van gekken) laat een wanordelijk stierenbal zien, hevig hotsen en botsen doen ze, ze gedragen zich helemaal niet als normale dieren, het zijn compleet losgeslagen mensen in dierengedaante die je bezig ziet. 'Alles is ijdelheid' en waanzin, kun je erbij denken.
Disparate de tontos
Even dacht ik een soort van Pegasus te zien, maar neen, het was de 'Disparate volante' (de vliegende dwaasheid). Het lijkt een paard te zijn, maar dan eentje met een afschrikwekkende vogelkop, en vleugels van een best grote roofvogel: voor poëzie en vrede staat hij zeker niet. Op zijn rug zitten een weerloze man en vrouw, die door het vogelpaard ontvoerd worden naar ik-weet-niet-waar. Dit zou Goya's commentaar zijn 'op de fysieke beleving van de liefde en op het onvermogen van beide partners de hartstocht van dat ogenblik te beheersen'. Alweer een treffende metafoor is deze ets.
Disparate volante
Laten we er nog eentje aan toevoegen met alleen mensen erop: niet dat het dan vrolijker wordt, wel integendeel. 'El amor y la muerte' heet ze, eros en thanatos me andere woorden. De zielloze man zou gestorven zijn ten gevolge van een duel: voor zijn voeten ligt iets waarin je een zwaard of een degen kunt herkennen. Deze dood is in ieder geval totaal iets anders dan wat men in de liefde 'de kleine dood' noemt: dit is de echte dood, en de vrouw houdt alleen maar pijnlijk verlies in haar armen, een geliefde die zo gek is geweest een duel aan te gaan en het ook nog eens te verliezen.
El amor y la muerte
'Los disparates' deed mij denken aan Erasmus' 'Lof der zotheid'. Die lacht met de dwaasheid van de mens, maar Goya neemt die zwaar op de korrel, haalt ze over de hekel, spot bijtend en kan er in feite niet mee lachen. Hij houdt zijn tijd een spiegel voor waarin zijn tijdgenoten liever niet wilden kijken. Daarom ook dieren in plaats van mensen, zoals in 'Van den vos Reinaerde'. Ik kan hem wel smaken, deze Goya, maar blij word je niet van al zijn donkerte.
De andere twee in 'De Reede', Rops en Munch, zijn evenmin vrolijke Fransen, maar daar heb ik het nog over.
Bron (bij interpretaties): gids van 'Museum de Reede', waar je veel uit kan leren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten