Brouwer (1603/04-1638) ken ik al heel lang: heb ik hem voor het eerst ontmoet in de cursussen van professor De Maeyer op het eind van de jaren zestig, heb ik hem voor het eerst echt goed gezien in het Rijksmuseum in de jaren zeventig, dat weet ik niet meer. 'Adriaen Brouwer' de 'roman' van Felix Timmermans heb ik toentertijd ook gelezen, ik vond die zelfs goed, maar bij herlezing een maand of twee geleden ben ik tot de vaststelling gekomen dat mijn evaluatie van dat schrijfsel totaal veranderd is. Maar mijn oordeel over de schilder helemaal niet.
Timmermans schrijft een zeer geromantiseerde levensloop van Brouwer, met veel dromerij erin, ongeveer 'zoals het niet heeft kunnen zijn'. Rubens wordt zijn hete hoogmoed verweten, hij wordt neergezet als een medewerker van het regime van de Spaanse Habsburgers, om het woord collaborateur niet te gebruiken, maar in de buurt van Timmermans is dat een nogal beladen term. De grote barokschilder had wel 17 werken van Brouwer in zijn bezit: ze waardeerden elkaar echt. Pieter Paul heeft Adriaen ook eens uit de gevangenis in Antwerpen gehaald - waarvoor hij vastzat, weten we niet. En nadat Brouwer in armoe was gestorven (doodsoorzaak onbekend) en in een armengraf was begraven, hebben een aantal kunstenaars, waaronder weer Rubens, hem laten opgraven en hem een waardig graf gegeven in de Karmelietenkerk in Antwerpen. Timmermans is degene die Brouwer zijn imago van schilder/drinkebroer heeft bezorgd: onterecht en zeer dom was dat. Dat beeld behoeft zeer veel nuancering, wat deze tentoonstelling ten overvloede bewijst.
Dat neemt ondertussen wel niet weg dat veel van Brouwers taferelen te maken hebben met feesten en drinken, en zich in kroegen en in de volkse sfeer afspelen: zonder twijfel heeft hij dat milieu zeer goed gekend. 'Het slachtfeest' is daar een voorbeeld van: wat er geslacht is, weet ik niet zeker, misschien liggen twee eenden op de tafel in het midden. Maar dat is niet zo belangrijk: waar het om gaat zijn de mensen en de wanorde, zo een beetje stijl 'een huishouden van Jan Steen'. Rechts achteraan staat een deur open: iemand verlaat het feest al, of moet dringend naar het toilet. Naast die man staat een behoorlijk corpulente kerel die er ook niet meer zo fris uitziet. Op de voorgrond slaapt een derde op een ton zijn roes al uit: het begin van het feest hebben we dan al lang gemist. De poes op de voorgrond lijkt ook te slapen. De vrouw aan de linkerkant zet de kruik net zo goed aan haar lippen, en links van haar zie je een tweede kruik, al leeg waarschijnlijk, want het deksel staat open. Onder de stoel ligt een omgevallen stoop: heel netjes is het er niet meer. Midden achteraan kijkt een man de schilder kennelijk nog nuchter aan, en zijn vrouw ziet er ook nog fatsoenlijk uit. Een ode aan Bacchus? Een waarschuwing tegen de zonde van overdaad en overmaat? Wat leuk is: het duurt een tijdje eer je dit schilderij gelezen hebt, een amusement op zichzelf is dat.
Het slachtfeest, ca. 1625-26, Staatliches Museum, Schwerin
'Feestvierende boeren' is nog levendiger dan 'Het slachtfeest': iedereen is in beweging: de vedelaar links, de vrouw rechts voor hem die een drinkebroer bijschenkt, mannen die in de algemene vreugde hun handen opsteken, ontspannen hun benen uitsteken, rechts iemand die zijn handen niet kan thuishouden, waardoor de papkom van de schoot van de belaagde vrouw glijdt, tot ontsteltenis van het kind dat zijn maaltijd ziet verdwijnen: er gebeurt wel wat bij die boeren. Tezelfdertijd is dit natuurlijk een belangrijke zonde die uitgebeeld wordt: overmaat en gulzigheid, meer bepaald drankzucht! Moralistisch wil Brouwer ook wel eens zijn, naar de mode van de tijd, maar hij heeft er al schilderend zijn plezier mee gehad, dat is duidelijk te merken.
'De rokers' is van een tiental jaren later, ca. 1636, uit Brouwers tweede Antwerpse periode. Dit schilderij toont het enige zelfportret van de kunstenaar: hij is de man helemaal van voren. Hij heft de kruik, de vriend achter hem heeft een pijp vast, die rechts van hem heeft een mooie witte kraag en draagt zwarte kleren: een teken van welstand. Ook de anderen op dit rokersportret zijn uitgedost in kledij van betere snit en kwaliteit dan de boeren die we voordien gezien hebben: Brouwer schilderde wel mensen 'van lager allooi', maar dat was hij zelf niet. Hoe het komt dat hij in armoede gestorven is, dat weten we niet: veel over zijn levensloop is niet bekend. Maar hij slaagt er hier wel in zich als een vrolijke Frans voor te stellen.
De rokers, ca. 1636, Metropolitan Museum of Art, New York
Een werk dat mij zeer aanspreekt is 'Oude man in een kroeg': die is op zijn stoel voor de kachel in slaap gesukkeld, zijn bierkruik naast zich. Hij is of was niet zomaar iemand: ook hij draagt zwart, en op zijn grijze hoofd staat een zwarte hoed, niet een of andere floddermuts. Maar zijn jas is versleten, vuil en afgedragen, het zwart is op plaatsen grijs geworden: de man is ooit in beteren doen geweest, hij is een illustratie van het gezegde 'bier na wijn is venijn', helaas. Tegen de muur achter hem probeert een man een meid te versieren, en die twee worden dan weer in de gaten gehouden door een kerel die door een raam komt piepen. Ook weer een moraal van Brouwer: moet je eens zien waar drankzucht toe leidt! En de twee flirters worden ook betrapt: sociale controle is er waar je ze niet verwacht!
Oude man in een kroeg, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen
Vol leven zitten de schilderijen van Brouwer, maar die heeft nog andere pijlen op zijn boog!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten