Dürer had het niet alleen voor Maria, hij beeldde ook graag vrouwen zonder hun verpakking af. Zo bijvoorbeeld 'Vier naakte vrouwen' of 'De vier heksen'. Die laatste naam krijgt deze gravure in de zeventiende eeuw. Waarom vertelt de gids bij de tentoonstelling niet. Boven de vier dames hangt een bol met de datum, 1497, en met de letters OGH, en wat die betekenen is mij ook niet bekend, en de gids evenmin. Deze vrouwen zitten goed in het vlees - 'goed gedraaid van oren en poten' klinkt eerder oneerbiedig, maar het staat er toch maar - het zijn zeker geen skinny beauties die tegenwoordig het schoonheidsideaal voorstellen. Ook opmerkelijk: twee zijn alleen ruggelings te zien, van een derde zie je alleen het hoofd, van de rechtse zie je wel de voorkant, borsten incluis, maar een niet toevallige sluier verbergt haar intiemste onderdeel: we kunnen hier niet van preutsheid spreken, maar alle remmen los is nog iets anders. Links is ook nog een duivelskop te zien, naast de voeten van de tweede ligt een doodskop: Enige waarschuwende moraal is deze gravure niet vreemd. Maar ja, 1497 is nog zeer vroeg in de renaissance. En de vier dames zijn zeer verschillend van de Maria's en Madonna's van Dürer. We zijn een andere weg ingeslagen, zoveel is wel duidelijk zichtbaar.
Vier naakte vrouwen, of 'De vier heksen', 1497, gravure
Een gewone, poserende naakte vrouw zien we in de gravure 'Het zeemonster of Meerwunder' uit c. 1498. Dat zeewonder is natuurlijk de mooie jonge vrouw, het zeemonster is dan de oude man met zijn vissenstaart die haar meevoert, de rivier in. Hij heeft een soort van stekelig gewei met vier scherpe punten, als schild gebruikt hij het schild van een schildpad, en hij heeft zijn rechterhand al om haar linkerarm geslagen. Zij moet zich wel bewust zijn van wat er te gebeuren staat, want erg gelukkig ziet ze er niet uit. Deze gebeurtenis wordt in verband gebracht met allerlei mythen en sagen: uit de gids citeer ik: 'De meest overtuigende is de schaking van de Longobardische koningin Theudelinde door een zeemonster.' Van die Theulinde had ik nog nooit gehoord, maar zij was inderdaad een Longobardische koningin die overtuigend tegen het arianisme gevochten heeft. Ze heeft geleefd van ongeveer 570 en is gestorven in Monza in 627. Zij betekende dus wel iets in haar tijd, maar over een schaking door een zeemonster heb ik niets gevonden.
Het zeemonster of 'Meerwunder', c. 1498, gravure
'Sater en nimf' wordt ook 'De saterfamilie' genoemd, maar van familie is eigenlijk geen sprake. Hij speelt vrolijk op zijn schalmei, heeft uit de kluiten gewassen bokkenpoten en op zijn kop de bijpassende hoorns; bovendien is hij flink behaard. Zijn erectie bewijst zijn zichtbare viriliteit. De vrouw is helemaal wit, blank zou ik eerder zeggen, ze ligt op een witte vacht en zorgt voor haar baby: ze zijn het tegendeel van de sater. Die staat voor de natuurlijke driften van de man, die met zo'n gedrag niet fatsoenlijk voor vrouw en kind kan zorgen. Moraliserend plaatje is dit, het tweede al.
Sater en nimf, of 'De saterfamilie, 1505, gravure
Tot slot van dit deeltje: de aartsengel Michaël in gevecht met de draak. Michaël komt van boven links en steekt met alle kracht en geweld zijn lange lans door een van de strotten van de draak. Het is een zevenkoppig monster, hij heeft dus ook zeven strotten: je krijgt zo'n dier niet op een twee drie dood: kwaad uitroeien vraagt zijn tijd en inspanning en moeite. Rechts van de aartsengel perforeert een engel-boogschutter een tweede drakenstrot, boven rechts haalt nog een engel een zwaard tevoorschijn, en rechts boven komt een tweede engel-zwaardvechter ook zijn bijdrage aan het gevecht leveren. De strijd tegen het kwaad kan niet hevig genoeg zijn! Een en ander speelt zich dan af boven een vredig dorpje met kerktoren en links een waterput, alsof er niets aan de hand zou zijn. Wat zich in hemelse sferen afspeelt, bereikt de gewone sterveling niet...
De aartsengel Michaël in gevecht met de draak, c. 1496, houtsnede
De aartsengel Michaël in gevecht met de draak: Dit zou best het symbool van Brussel kunnen zijn, maar daar dienen andere kunstwerken voor.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten