Een zinvolle invulling van mijn namiddag vond ik gisteren 'Het Laatste Avondmaal' in Tongerlo eens te gaan bekijken. Het is niet ver en je ziet er de beste kopie van het oorspronkelijke fresco dat in Milaan in de refter van het klooster Santa Maria delle Grazie te zien is. Daar ga ik in coronatijden niet naartoe, zo'n fanatiek kunstliefhebber ben ik nu ook weer niet. Ondertussen hangt die beste kopie al sinds 1545 in de Onze-Lieve-Vrouwabdij in Tongerlo, in een eerder klein dorp in de Kempen.
De kopie waar ik het over heb is in de jaren 1507-1509 geschilderd in het atelier van Leonardo, waarschijnlijk door Andrea Solari, een van Da Vinci's meest begaafde leerlingen. Het werk is natuurlijk geconcipieerd door Leonardo zelf, en dat is niet onbelangrijk: dertien mensen, Jezus en zijn twaalf apostelen, zitten aan een lange tafel te eten en te praten, krijg daar maar eens leven in! Maar Leonardo, niet dom, verbeeldt dat gezelschap net nadat Christus gezegd heeft dat een van hen hem zal verraden! Ontzetting alom, iedere apostel reageert met afgrijzen op de boodschap: hoe kan dat nu, wie van ons mag dat dan wel zijn? Christus blijft stoïcijns centraal iets apart zitten, maar Leonardo vormt met de twaalf anderen vier groepjes van drie die elk anders reageren.
Leonardo da Vinci, Het Laatste Avondmaal, kopie
Het groepje aan Christus' rechterhand is het cruciaalst: dat zijn van links naar rechts Judas, Petrus, en Johannes. Tegen Petrus zegt Christus dat hij op die steenrots zijn kerk zal bouwen, Johannes is de lievelingsleerling, en Judas, tja, het contrast kan niet groter zijn. Petrus uit zijn ontzetting tegen Johannes, die er zelf zeer sereen bij zit. Judas luistert naar wat Petrus te zeggen heeft, en wil tezelfdertijd een broodje grijpen. In zijn rechterhand heeft hij een beurs vast: daar moeten na het verraad de dertig zilverlingen in terechtkomen. Wat me ook opvalt: Judas heeft een donkerdere huidskleur! Alle anderen zijn blanken, behalve Thomas, maar dat is dan ook de zogenaamd ongelovige. De boosdoeners zijn zo makkelijk te herkennen.
Judas, Petrus en Johannes
Aan Jezus' linkerhand zien we Thomas, Jacobus de Oudere en Filippus. Thomas steekt verwijtend zijn wijsvinger op ten teken dat hij niet kan geloven wat zijn Heer zegt: 'Hoe zou dat nu kunnen dat een van ons U verraadt, wij zijn zulke trouwe leerlingen!' Jacobus maakt zijn ontzetting duidelijk door zijn armen te spreiden, en Filippus schijnt maar zijn hart te willen grijpen. Maar Christus blijft onverstoorbaar - natuurlijk, hij weet wat zijn zending inhoudt - en wijst naar het broodje dat voor hem ligt, alsof hij daar zou gezegd hebben: 'Neemt en eet hiervan, gij allen, want dit is mijn Lichaam, dat voor u gegeven wordt'. Psychologisch klopt dat wel niet, maar hij heeft het in ieder geval tijdens 'Het Laatste Avondmaal' gezegd, en zo wordt weer een geloofswaarheid in het schilderij gesmokkeld. (Dit is wat ik erin kan zien.)
Christus, Thomas, Jacobus de Oudere en Filippus
Ondertussen is dit schilderij een schoolvoorbeeld van een renaissance kunstwerk: evenwicht, symmetrie, en tezelfdertijd nogal wat beweging en inhoud. Het werk leeft!
Nu wil het geval dat een Amerikaanse kunsthistoricus, prof Jean-Pierre Isbouts, een onverdacht Vlaamse naam heeft die man, ervan overtuigd is dat Leonardo zelf aan dit schilderij meegewerkt heeft: de ondertekening - dat is de tekening onder de figuren, de schets van het werk in feite - is volgens hem zo goed dat alleen Leonardo himself die gemaakt kan hebben: zeker is het niet, maar wel hoogstwaarschijnlijk, zegt Isbouts. En dan is er nog de figuur van Johannes: die heeft eerder vrouwelijke gelaatstrekken die sterk gelijken op die van de Mona Lisa. Da Vinci zelf zou die Johannes geschilderd hebben. Onomstotelijk bewezen is het niet, maar Isbouts is overtuigd van zijn gelijk. Da Vinci zou in zijn landstaal gezegd kunnen hebben: 'Si non è vero, è ben trovato!' Het is in ieder geval een interessante theorie.
Klein detail: als je je toegangsticket betaalt en krijgt, wijst de pater-kassier je op de achterkant ervan. Daar staat het schilderij in het klein op, en alle apostelen worden met naam aangeduid: gemakkelijk bij de identiteitscontrole is dat. Echte Da Vinci of niet, ik heb ervan genoten: van het werk, en van de uitleg erbij. Zeer de moeite vond ik het!
Nog een detail: als het fresco in Milaan gerestaureerd wordt, komen de specialisten van daar naar Tongerlo om het werk in Italië zo correct en getrouw mogelijk te herstellen. De kopie is dus duidelijk meer dan een gecalqueerde tekening: dat vinden ze in Milaan kennelijk ook!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten