Rockoxhuis: met Clara Peeters 'aan tafel!'

Echt veel schilderessen zijn er in vroegere eeuwen niet geweest, en van die weinigen is de bekendheid ook niet echt doorgedrongen. In het Rockoxhuis loopt nu een tentoonstelling met het werk van Clara Peeters, die wellicht in Antwerpen werkte in het begin van de zeventiende eeuw, in de tijd en de stad van Rubens, de man die de kunstscene toen beheerste en bepaalde. Maar zij verschilt totaal van hem: geen mythologie, geen contrareformatie, geen tedere of andere portretten, geen heroïsche gevechten, het is min of meer 'copieerlust des dagelijksen levens', zoals Nicolaas Beets getypeerd werd. Hoewel, dat moet ook genuanceerd worden: het dagelijkse leven dat ze uitbeeldt heeft alles te maken met voedsel, en dan nog meer bepaald het exquise eten van de zeer gegoede lui. En dat schildert zijn met een verbluffend realisme, maar ze stelt natuurlijk zelf wel haar stillevens samen, zodat ze telkens een in haar ogen 'ideaal' plaatje af kan leveren. En haar klanten zaten heel zeker allemaal goed in de slappe was.

Een zeer weelderig werk is een stilleven met fruit waar ook een aapje op staat. Een uitbundig uitpuilende mand bevat fruit genoeg voor een grote familie: witte en blauwe druiven, peren, appelen, perziken, pruimen, voor het aapje liggen hazelnoten en een halve noot: een moeilijk mens die daar zijn gading niet in vindt. Dat aapje, een doodshoofdaapje volgens de bezoekersgids, zit op zijn gemak van een hazelnoot te smikkelen: charmant anekdotisch is dat, een beetje leven, boven de dode vogels die net zo goed gegeten werden. Dergelijke aapjes werden in die tijden kennelijk als exotisch huisdier gehouden! Toen was er uiteraard nog geen Michel Vandenbosch. En de vogeltjes staan ook niet echt meer op ons menu. Veranderde eet- en leefgewoonten zie je natuurlijk ook in dit schilderijtje. Maar prachtig en overtuigend geschilderd is het alleszins.

Stilleven met fruit in een mand, dode vogels en een aap (ca.1615-21)

Luxe wordt uitbundig geëtaleerd in Peeters' stillevens. Een staande schaal, of tazza, komt uit Italië overgewaaid, en die 'showt' gekonfijt fruit en snoepgoed, de porseleinen kom daaronder staat op een vergulde staander. het mes voor de taart draagt de naam van de schilderes: die is in de greep gegrift. Ze was wel een zeventiende-eeuwse vrouw, maar ze wilde er geen twijfel over laten bestaan wie dit bij elkaar gepenseeld had. Op het metalen deksel van de schenkkan kun je trouwens met enige moeite, met veel moeite in feite, een klein zelfportretje van haar onderscheiden: rechts onderaan in een weerspiegeld raam. Verdere uitstalling van luxe: drie oesters op de voorgrond, daarnaast drie schelpen met een opmerkelijke vorm, overigens een gegeerd verzamelobject toentertijd. Het leven van de rijken was draaglijk, kort na 1600. Over het eten van de volksmassa's weet je alleen dat het totaal anders was, en veel minder. Maar Peeters' werk is ondertussen wel echt bewonderenswaardig:  kon die vrouw schilderen!

Stilleven met taart, zilveren tazza met snoepgoed, poselain, schelpen en oesters (ca. 1612-13)

Nog zo eentje met zelfportretten: op de vergulde beker en de tinnen kan kun je verscheidene keren haar zelfportret vinden, weliswaar weer na enig geconcentreerd zoeken. Het fluitglas 'à la façon de Venise' werd volgens de gids in Antwerpen gemaakt door Italiaanse glasblazers, de rode wijn erin was import, net zoals de rozijnen. De vergulde beker komt uit Duitsland,  de grote aardewerken schaal mogelijk uit Faenza, Italië dus. De 'Wibra' en 'Zeeman' waren in die kringen ver weg!

Stilleven met bloemen, vergulde beker, amandelen, gedroogd fruit, snoepjes, koekjes, wijn en een tinnen kan (1611)

Zeer indrukwekkend is ook een 'Stilleven met kazen', met een Edammer, de grotere uit gouda, daarop ligt een schapenkaas, en daarop dan weer boter. Het is zo levensecht dat je er bij wijze van spreken in zou bijten!

Stilleven met kazen, amandelen en krakelingen (ca. 1612-15)

Zeevruchten komen ook aan bod: dat kan bijna niet anders in een havenstad. Artisjokken waren dan weer een nieuw luxeproduct: tot voor 1600 waren die eerder zeldzaam, maar daarna breken ze bij de hogere standen door. Ze waren onder meer in trek en gegeerd omdat ze beschouwd werden als potentieopwekkend en lustverhogend!

Stilleven met vis, kaars, artisjokken, krabben en garnalen (1611)

Uit de bezoekersgids kun je nog iets eigenaardigs leren: in het colofon lees je dat het concept van de tentoonstelling komt van ene Alejandro Vergara, 'senior curator van Vlaamse en Noord-Europese Schilderijen in het Museo Nacional del Prado'. Dat museum bezit nogal wat werken van Clara Peeters: vier van de tentoongestelde doeken komen uit het Prado. Ongetwijfeld zijn  die in de loop van de zeventiende eeuw in Spanje terechtgekomen via de rijke Spaanse eigenaars, die hier in die tijd de dienst uitmaakten: wij werden toen geregeerd door de Spaanse Habsburgers. Die vier werken komen nu, na vier eeuwen, voor het eerst weer thuis. merkwaardigerwijs bevindt het 'Stilleven met kazen, amandelen en krakelingen' zich in het Mauritshuis in Den Haag, maar daar zal ik geen grappen over maken.

'Aan tafel!' met Clara Peeters is een kleine, maar zeer geslaagde tentoonstelling, een van de beste die ik in Het Rockoxhuis al gezien heb. Schitterend, vond ik het: dergelijke schilders wil ik nog wel meer ontdekken.