Michaelina Wautier in het Mas - II

Michaelina Wautier was ook een onbetwist meester in portretten, religieuze of andere. Erg geslaagd is zowel de Heilige Jozef als de Heilige Joachim, beide uit de periode 1650-56. Ze werkt met clair-obscur: enige invloed van Caravaggio is haar niet vreemd. Bij Sint Jozef zijn achtergrond en kledij eerder donker, zodat alle aandacht gaat naar de lichte partijen: zijn gezicht en de witte lelie die hij vasthoudt. Die zowel een symbool van maagdelijkheid als dat ze verwijst naar zijn kuise huwelijk met Maria. Het belangrijkste krijgt zodoende de volle belangstelling.

De Heilige Jozef, olie op doek, 76 x 66 cm

Een gelijkaardig schilderij van dezelfde afmetingen is het portret van de Heilige Joachim, de vader van Maria, de grootvader van Christus dus. Michaelina gebruikt hetzelfde procedé: donkere achtergrond, licht op gezicht en een wit boek. De passage die hij aan het lezen is, gaat erover dat hij een 'voorganger' van Christus is.

Beide doeken behoorden in de zeventiende eeuw tot de collectie van aartshertog Leopold Willem: hij had een bijzondere devotie tot Maria, de Heilige Familie en andere 'kuise' heiligen. Religieuze ijver heeft wel vaker goede kunst doen ontstaan.

De heilige Joachim, olie op doek, 76 x 66 cm

De Heilige Familie komt natuurlijk ook aan de beurt: de Heilige Anna leert haar dochter Maria lezen. Achteraan staat de Heilige Joachim, die dankbaar naar de hemel staart: de twee hadden hun dochter pas gekregen na jaren van onvruchtbaarheid, en dank zij een goddelijke interventie. Dit, zegt de gids dan, is de Onbevlekte Ontvangenis: Maria is inderdaad geboren zonder de last van de erfzonde. Dat moest zo en kon niet anders, want zij zou zwanger worden van de Zoon Gods. En kijk weer eens hoe de hoofdfiguur het meeste licht en belang krijgt.

De opvoeding van Maria, 1656, olie op doek, 144,7 x 119,38 cm

Een laatste religieus werk is 'Het mystieke huwelijk van de Heilige Catharina'. Als je kerkwachter bent in de Sint Catharinakerk in Hoogstraten, heb je daar natuurlijk bijzondere belangstelling voor. Catharina, met het gebroken rad waardoor haar terechtstelling mislukte, reikt met de hand naar het kleine Christuskind, die haar de ring toesteekt. Maria heeft natuurlijk haar zoontje op schoot, en achter haar staat nog een vrouwelijke heilige: zij kijkt naar een jongetje dat een lam in haar richting duwt: hij  is Johannes de Doper, zij is de Heilige Agnes, wier naam synoniem is met het Latijnse 'agnus', dat lam betekent. Zo heeft Michaelina Wautier de hele mystieke gebeurtenis met al haar protagonisten in een beeld gevat: wie oog had aan dergelijke stichtende beelden werd op zijn wenken bedient.

Het Mystieke Huwelijk van de Heilige Catharina, 1649, olie op doek, 157 x 218 cm

Nogal wat schilderijen op deze tentoonstelling zijn religieus van aard: maar Michaelina leefde ten tijde van de contrareformatie, en kerken en kloosters hadden nood aan werken die de vernielde kunst na de godsdienstoorlogen moesten vervangen. En rijke gelovigen probeerden door dergelijke bestellingen ook hun hemel te verdienen. Of de kunstenaars er zeer rijk van geworden zijn, weet ik niet, maar ze zullen zeker hun kost verdiend hebben. En misschien ook hun hemel, zullen ze gehoopt hebben.