Een indringend voorbeeld daarvan is een lithografie uit 1895: in het museum heette het 'Zelfportret met been'. Op een totaal zwart vlak zie je twee lichte vlakken: zijn gezicht met de kraag eronder, en helemaal onderaan de botten van een arm en een hand. Maar vooral zwart en een deel van het skelet: de dood is uit deze steendruk niet weg te denken. En dan dat gezicht zelf: het is alsof hij zich voor de spiegel staat af te vragen wie hij eigenlijk wel is, zich de existentiële vraag over zichzelf stelt: wie ben ik, wat doe ik hier, wat heeft het allemaal voor nut. Zijn priemende ogen vinden geen antwoord, dat is duidelijk. Heel alleen is hij, eenzaam tot en met. Aan zo'n man vraag je niet spontaan 'Willen we vanavond eens lekker gaan stappen?' Dan had Goya in zijn 'Zelfportret' veel meer met zichzelf op.
Zelfportret met been, lithografie, (1895)
In 'Melancholie' zit een man aan de oever van een meer of een zee troosteloos voor zich uit te staren. In de achtergrond een eiland waar een zwarte zon lijkt onder te gaan, met weer zeer spaarzaam gebruik van wit in de lucht en op de hoogten van het eilandje. Wanhoop, depressie en natuurlijk weer eenzaamheid zie ik hier, in ieder geval veel meer dan melancholie.
Melancholie, lithografie, 1896
Dat liefde doet lijden is geen nieuws, vooral als je verteerd wordt door jaloezie en degene op wie je je gevoelens hebt gericht, zich beter voelt met een ander, en je volledig buitengesloten wordt en alweer eenzaamheid je deel is. En optimistische kijk op het leven heeft Munch niet, dat is het minste wat je kunt zeggen.
Jaloezie, lithografie, 1896
Munchs houding tegenover de vrouw was ook niet simpel: veel geluk heeft hij met hen niet beleefd. 'Vrouw' stelt drie fasen of leeftijden uit een vrouwenleven voor: rechts de jeugd, de verwachting, de illusie, in het midden de volwassen vrouw en rechts, weer in het zwart, de ontgoocheling, de desillusie. Wat nog volgt is de duistere eeuwigheid van het niets: sic transit gloria mundi
Vrouw, lithografie, 1899
'De handen' hangt op de tentoonstelling net naast 'De steeg': daarop staat een naakte vrouw net in het midden van twee rijen mannen met hoge hoeden: de bourgeoisie die op haar pleziertjes uit is. In 'De handen' strekken ze allemaal hun losse handjes naar dezelfde naakte vrouw uit: ze heeft zo'n blik van 'pak me dan als je kan'. Zij denkt misschien de macht te hebben. Anderzijds proberen die handen niets anders dan haar naar beneden te halen, letterlijk en figuurlijk. Dat zij geen brave huismoeder is, zal duidelijk zijn.
De handen, lithografie, 1895
Zeer opvallend zijn twee lithografieën die Munch 'Madonna' noemt. Je hebt 'Madonna's met kind' en allerlei andere, maar naakte madonna's zijn bij mijn weten redelijk ongezien: een provocerende titel is het alleszins. Bovendien zien deze twee vrouwen er helemaal niet ongelukkig uit, integendeel zij lijken ten diepste bevredigd. Volgens de gids verenigt dit werk 'de kleine dood van het orgasme met de bevruchting en het ontstaan van het leven'. Maar de 'Heilige Maagd' daarmee associëren: je moet het durven.
Madonna (tweemaal), lithografieën, 1896-1902
De twee kleine witte vlekjes links van onderen zijn restjes van een witte foetus die op deze steendruk voor de rest niet te zien is.
Munch in Museum De Reede geeft een behoorlijk in zicht in 's mans psyche: hij heeft zijn leven niet geleid, maar geleden, kan ik niet nalaten te denken. Maar zeer interessant zijn zijn werken wel. Zeker de moeite om naartoe te gaan!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten