Een tweetal weken geleden (23 september) heb ik geleid door Raymond Hoste met nog eens een tiental mensen een Jugendstilwandeling gemaakt in ons eigen Turnhout. Ze wordt genoemd naar Paul Cauchie, niet de grootste Belgische kunstenaar, maar wel een echte vertegenwoordiger van de 'art nouveau'. De man leefde van 1875 tot 1952, heeft het grootste deel van zijn leven in Brussel doorgebracht, en daar bevinden zich de meeste van zijn werken. In België in totaal 800! Antwerpen heeft er ook best veel, maar onze eigen stad, in de periode rond 1900 niet veel meer dan een provincienest, heeft er toch ook dertig. Andere Jugendstilwerken vind je zowat over heel het centrum verspreid: dat provincienest, er woonden hier toen niet eens 21.000 mensen, telde aan de gevels van ettelijke huizen te zien toch ook een bezittende burgerij, voor wie de versiering van hun huizen best iets meer mocht kosten, en die daarvoor ook gebruik maakte van de nieuwe, moderne stijl. Achterlijk waren die lui natuurlijk ook niet.
Maar laten we het eerst hebben over de Heilig Hartkerk ingewijd op de 3de januari 1907: dat is duidelijk een neogotisch gebouw pur sang. Maar Raymond Hoste brengt ons naar het hoogkoor, waar je als gewone sterveling niet komt. En hij wijst naar boven: aan de twee zijden hangen daar de symbolische afbeeldingen van de evangelisten, de zogenaamde tetramorf: nooit geweten dat die in Turnhout ergens te vinden was. Dat is werk van Paul Cauchie, die dat uitgevoerd heeft in de sfraffiti methode. Er wordt in een laag verse mortel een lijntekening gekrast en ingebleurd volgens de frescotechniek. (Italiaans 'sgraffire: wegkrabben). Cauchie was daar een echte meester in, daarmee heeft hij naam gemaakt.
Zijn meesterschap is dus ook te bewonderen in het hoogkoor van de Heilig Hartkerk: als het je interesseert en je komt er ooit, geef je ogen de kost. De engel staat voor Mattheus, de stier voor Lucas, de adelaar voor Johannes en de leeuw voor Marcus. Die symbolen zijn op een of andere manier verbonden met hun evangeliën, maar daar ga ik hier niet op in.
De engel, Mattheus
De stier, Lucas
De adelaar, Johannes
De leeuw, Marcus
En andere versiering, maar dan gewoon een profane, kun je vinden op het 'Huis Hendrickx, Mermansstraat 23'. De architect is Jos Verschoren, die hier nog Jugendstilhuizen heeft gebouwd, maar de versiering onder de kroonlijst is van Paul Cauchie. Het is een werk in drie delen: links zie je een zwaan die omkijkt naar de opkomende zon, en het achterlijf van een soortgenoot die naar de zon toe zwemt: zijn borst, hals en snavel zie je in het middenpaneel terug. Rechts komt een meeuw aangevlogen, maar de zon beheerst dit deel van het werk. Rechts nog een zwaan met open vleugels, en nog een dalende meeuw. Onderaan, van links naar rechts niets anders dan florale motieven. Ik had dit werk nog nooit gezien, en het blijkt een mooie verrassing te zijn.
De opgaande zon boven een meer
In wat nu het Axakantoor op de markt is, naast café Sint Pieter, is een van de mooiste Jugendstilwerken in Turnhout te zien: het betreft een lichtkoepel boven wat ooit een kleine binnentuin geweest kan zijn, of een binnenkamer waar je gewoon ging zitten om te rusten of anderszins van het leven te genieten. Die koepel kijkt natuurlijk op de hemel uit, en natuurlijk zie je dan vogels en vlinders die de onbekende kunstenaar de gelegenheid gaven een afwisseling van kleuren en sierlijk vormen te gebruiken.
De binnenkoepel: vogels, vlinders en bloemen
Aan de zijkanten prijken twee paradijsvogels (tenminste: ik denk dat ze dat zijn). Het mannetje is veel kleurrijker dan het vrouwtje, zoals dat gaat in de vogelwereld.
Paradijsvogel: het mannetje
Paradijsvogel: het vrouwtje
Als je ooit de gelegenheid hebt deze koepel te gaan bekijken: niet te missen. Ik had hem al eens gezien op een Open Monumentendag, en ik wist hoe mooi hij was, maar bij deze tweede visie was ik net zo onder de indruk: een regelrechte parel is het!
Ik voeg hier nog wat foto's bij, te beginnen met het waarmerk van Jos Verschoren:
Made by Jos Verschoren
Versieringen in de buurt van de Heilig Hartkerk:
of de lust van het mooier maken
Ik heb in ieder geval genoten van deze Paul Cauchiewandeling: als je de kans hebt, laat ze niet voorbijgaan. En met Raymond Hoste zul je een uitstekende gids hebben!
