Eugeen van Mieghem: Augustine Pautre III (ziek)

Dat bijna kerstekind Augustine heeft echter niet lang geleefd: in december 1904 werd ze ziek: tbc, een ziekte die in die tijd na korte tijd fataal was. Het is bekend dat ze op laatste keer als naaktmodel fungeerde op 12 december 1904 (Erwin Joos, boek over Augustine Pautre, blz. 181). Nadien heeft Van Mieghem haar talloze malen getekend tijdens haar ziekte en aftakeling.

'Augustine somber' is getekend circa 1904: dat kan dus ook in 1903 geweest zijn. Of ze op het moment van deze tekening al ziek was, weet ik niet: afgemagerd is ze nog niet, maar echt florissant ziet ze er ook niet uit: zo ken ik haar niet van andere tekeningen.

Augustine somber, zwart krijt, ca. 1904, 38 x 22 cm

Op de volgende tekening ziet Augustine er echt deerniswekkend uit: daar hoeft verder geen commentaar bij.

Augustine ziek, na 1 febr. 1905,13,2 x20,7 cm

                                                                                                                                                                                                                    

 Augustine ziek te bed, zwart krijt, na 27 januari 1905,12 x 20,5 cm

Augustine ziek, sanguine, gedat. 1905, 21 x 17.5 cm

Op laatste tekening, een sanguine, lijkt de dood al uit haar ogen te kijken. En zo was Van Mieghem ze muze al kwijt.

Voor de volledigheid: een sanguine is een tekening met roodbruin krijt

 

Eugeen van Mieghem: Augustine Pautre - II

Augustine was een onuitputtelijke bron van inspiratie voor Eugeen van Mieghem: hij beeldde haar af in huis, tijdens haar dagelijkse bezigheden, wanneer ze met haar kind bezig was, in het mondaine leven, maakte portretten van haar, en vele naakten.

Een portret dat mij bijzonder treft, is 'Augustine dromerig' uit 1904. Ze stond bekend om haar schoonheid, en dat blijkt wel uit deze tekening: misschien is ze de wereld om zich heen vergeten, is ze alleen bij zichzelf, maar ze kan net zo goed rustig zitten te lezen: haar blik is naar beneden gericht. Het gaat hier niet om de blouse die ze aan heeft, noch om de precieze weergave van een prachtig kapsel. Van Mieghem is het hier te doen om de het beeld van haar mooie gezicht: mooie neus, dito mond en een kaaklijn die daar natuurlijk ook bij past. Ingetogen is dit portret alleszins, en geef toe, echt mooi was ze, de Augustine van Eugeen, die haar prachtig op papier gezet heeft.

Augustine dromerig, 1904, zwart krijt, 12,6 x 17,3 cm

Ik heb al gezegd dat het huwelijk Van Mieghem-Pautre niet in het geld zwom, en een model laten poseren kost ook geld. Dat probleem is op te lossen als je eigen vrouw bijzonder mooi is, en zo gebeurde: in het begin poseert Augustine schroomvallig met de borsten bedekt, maar na een tijdje gaat ze voluit, ook voor bevriende kunstenaars van Eugeen. In het onderstaande 'Augustine als model' is haar gezicht duidelijk te herkennen, net zoals haar schroomvalligheid: met haar rug naar de toeschouwer kijkt ze eigenlijk een beetje weg: zacht en teder zit ze daar, zeker niet als de laatst verkozen Miss Universe. Mooi vind ik deze krijttekening.

Augustine als model, gekleurd krijt, ca. nov 1904, 29,2 x 22,5 cm

Van een andere aard is het naakt met sigaret: ze zit en profil een sigaret te roken, met kousen die tot boven de knie komen, en aan een halsbandje hangt een camee, haar rechterborst is duidelijk zichtbaar. De sfeer doet me nog denken aan huizen voor meisjes van plezier, maar dat is wat ik er in zie, dat is mijn verantwoordelijkheid.

Augustine als model (met sigaret), gekleurd krijt, ca. nov 1904, 26,5 x 17 cm

Een staand naakt vind ik ook best geslaagd: Augustine staat weer van de toeschouwer afgewend, alsof ze verlegen zou zijn, te preuts en timide om haar voorzijde te tonen. Ze lijkt zich ook tegen de muur te willen verstoppen, maar het is natuurlijk wel Eugeen die haar zo heeft doen poseren. Je moet niet al je kostbaarheden zomaar op straat gooien, kan hij gedacht hebben. Maar waarschijnlijk vond hij het gewoon een mooie houding om te tekenen.

Augustine als model, 1904, gekleurd krijt, 29,5 x 17,5 cm

Ik heb bij De Reede een interessant boek gekocht: 'Eugeen Van Mieghem, 1875-1930, Augustine Pautre' van Erwin Joos. Het hoort niet speciaal bij deze tentoonstelling, het dateert al van 2015, maar de talrijke afbeeldingen maken het des te boeiender. En je krijgt in twee talen, Nederlands en Engels, een beschrijving van zijn carrière en hun levens. Voor een beter begrip: Erwin Joos is de specialist par excellence als het over Van Mieghem gaat. Hij is trouwens de curator van het 'Van Mieghem Museum', ook een bezoek meer dan waard.

Eugeen van Mieghem: Augustine Pautre- i

Museum De Reede aan de Ernest van Dyckkaai in Antwerpen heeft af en toe een mooie tentoonstelling: 'Augustine in liefde en leed' heet de huidige (vandaag sluit die overigens). Augustine was de vrouw van Eugeen van Mieghem, aan wie hij heel wat werken gewijd heeft, in voor- en tegenspoed. Hij had haar leren kennen aan de Antwerpse Academie, waar ze beiden opleidingen volgden. Augustine Pautre - zo heet ze voluit - wordt geboren op 22 december 1880, bijna een kerstekind is ze. Haar vader Paul-Henri, een Zwitser - Augustine heeft ook de Zwitserse nationaliteit - sterft al in 1883 zodat de moeder er met haar dochter alleen voor staat: ze trekt met haar van Merksem naar Antwerpen, waar ze in de periode 1884-1900 twaalfmaal verhuizen: dat doe je niet als je goed in de slappe was zit. In januari 1902 trouwen Eugeen en Augustine, allerminst tot grote vreugde van Eugeens moeder: haar schoondochter genoot helemaal niet van een goede reputatie! Op 11 november 1902 wordt een zoontje geboren, ook een Eugeen. 

Van moeder en dochter heeft vader Eugeen een idyllisch doek geschilderd: het kan niet anders dan uit 1903 komen. Het is een werk met veel licht, wat bij Van Mieghem niet zo vaak voorkomt, in een soort van impressionistische stijl. De twee zitten op Linkeroever: in de verte, links van het hoofdje van de kleine Eugeen zie je de toren van de Antwerpse kathedraal, op de rivier komt een schip aangevaren waarvan je de mast naast de toren ziet: familiegeluk in lichte en zachte kleuren. Merkwaardig schilderij voor Van Mieghem!

Augustine met de kleine Eugeen, olieverf op doek op paneel, 1903, 44 x 29,2 cm

Eenzelfde lichte, gelukkige sfeer hangt over een tekening in kleur: de baby in het wit natuurlijk, de moeder in een fleurige blouse, haar gezicht goed zichtbaar: ze kijkt de toeschouwer aan. Pronte hoed op haar hoofd, paars lint errond, verzorgd bruin haar: het contrasteert duidelijk met de industrie op de achtergrond, het kleine grote geluk afgezet tegenover de industrieel-economische activiteit. Overigens bestaan van dit werk nog een paar andere versies.

Augustine met kind, waterverf en gouache op papier, 3 x 43,8 cm, 1903

Wat me nogal opviel op deze tentoonstelling waren een aantal werken waarop Augustine afgebeeld wordt in het gezelschap van wat dan genoemd wordt 'een oudere heer', heel verschillend van de vertederende doeken en tekeningen met haar baby. Augustine hield kennelijk ook van het uitgaansleven: had zij daar haar niet zo schitterende reputatie gehaald?  Tijdens een periode in haar leven werd van haar gezegd dat zij 'een vrouw was die zich liet onderhouden', zoals dat dan eufemistisch werd omschreven. (Mijn wijsheid komt uit het gidsje bij de tentoonstelling.) Eugeen van Mieghem moet van haar omgang met oudere heren ook getuige van geweest zijn, anders kan hij dat niet getekend hebben. En die oudere heer is in dit geval een stevige vertegenwoordiger van de bourgeoisie, lijkt me. Wat er zich tussen haar en hem heeft afgespeeld, vertelt de tekening natuurlijk niet, dat kan ieder naar eigen godsvrucht en vroomheid invullen.

Augustine elegant naast oudere heer, Oost-Indische inkt, ca. 1904, 25,5 x 19 cm

Als de wandellust voorbij was, boden cafés en bars de uitkomst: we gaan er lekker bij zitten en vertellen honderduit over wat des mensen is, misschien meer bepaald over wat des mans en der vrouw is, het moet interessant blijven. Een hoge hoed geeft die man meteen cachet, met een wit hemd en das en een winterjas ziet hij er in ieder geval beschaafd uit. Augustine is net zo stijlvol uitgedost: een pelsen hoed, een jas afgezet met bont: alweer stijl te koop! Je vraagt je af hoe zij aan die dure kleren komt, want zij en Eugeen hadden het bepaald niet breed. Ze kon zich in ieder geval laten zien in le beau monde anversois, ze was niet alleen moeder, dat is wel zeker.

In een bar (Augustine met een heer), pastel, ca. 1903, 28 x 29 cm

En Augustine had nog andere pijlen op haar boog, mogelijk gedwongen door hun benarde financiële situatie: model staan voor haar man en met hem bevriende kunstenaars.