In 'De Groenen Hoek': waterpolo

Je moet om te beginnen al weten wat 'De Groenen Hoek' is: dat is een wijk in Borgerhout, in de buurt van de Gitschotellaan. In die wijk bevindt zich een zwembad, ook met de originele naam 'De Groenen Hoek': het is een doordeweekse Antwerpse buurt, niets speciaals aan, en er groeit niet meer groen dan in andere gewone delen van de Koekenstad, zo goed als niets dus. Moeilijk te volgen is het allemaal niet.

In dat zwembad vinden waterpolomatches plaats, voor jongeren dan. In een van die wedstrijden speelt ook mijn oudste kleinzoon mee, Mil. Hij speelt bij Jespo, bedoeld wordt 'jeugd en sport': mijn kleinzoon maakt deel uit van de groep 9 tot 11-jarigen. Ze spelen 2 keer 5 minuten, wat voor die kinderen al best veel is: bij waterpolo ben je altijd in beweging: watertrappend; zwemmend, om de bal vechtend, het is een best intensieve sport. Ik heb de laatste wedstrijd gezien tegen KAZSc, dat wil zeggen 'Koninklijke Antwerpse Zwemclub Scaldis', wat een mondvol is.

 

De match tegen Scaldis in volle gang

Spelers en supporters van Jespo hopen deze wedstrijd te winnen: de twee vorige hadden ze met duidelijke cijfers verloren, eentje zelfs met 29-2. Maar dat was tegen Hasselt, en die meenden het echt zeer serieus en ernstig en oprecht, alsof die ploeg bij een nederlaag het zwembad leeg moest drinken, binnen de 5 minuten. Maar Scaldis was zo fanatiek niet, water is maar water dachten die, en een bal maar een bal. De supporters op de tribunes leven natuurlijk mee, juichen bij elke goal, maar schelden, roepen en tieren niet: het gaat er veel beschaafder aan toe dan bij jeugdvoetbal. Toch is er lawaai genoeg: de scheidsrechter heeft zo'n scherp en schril fluitje zoals bij voetbal, en in een niet zeer volle ruimte weerkaatst dat geblaas tegen alle wanden: in slaap vallen doe je niet!

 

De fluitist met dienst, zijn drie assistenten en bijna de eindstand

Ha ja, de eindstand die is ook nog van belang: 4-9 voor Jespo was die! Mijn kleinzoon heeft geen enkel doelpunt gescoord, 'Maar ik speelde dan ook van achteren, hé opa! En ik heb wel twee assists gegeven.' De terminologie heeft hij ook al onder de knie. Hij komt er wel, onze Mil, maar waar en wanneer, dat is nog niet duidelijk. Zoals alle kinderen draagt hij de hoop!

Mil, gever van twee assists, en een lucky shot voor mij

Met zijn tweeën zijn we in mijn auto naar hem thuis gereden: papa, mama en Vic waren met de fiets. Voor mij betekende dat opletten, voor hem patience spelen op mijn smart phone. De boog kan voor hem niet altijd gespannen staan, de jongen is nog maar 9 jaar. Hij kan nog volop van zijn kindertijd genieten. Gelijk heeft-ie.

Virginie Loveling: Erfelijk belast

Het gebeurt dat ik een boekhandel binnenloop om nog eens een boek te kopen, en dat mijn oog dan valt op een boek dat ik helemaal niet van plan was te kopen: dat overkwam mij onlangs in de Standaardboekhandel in Turnhout: lag daar een nieuw uitgegeven werk van Virginie Loveling, 'Erfelijk belast' heette het. Nooit gelezen, maar pas weer uitgegeven: dat prikkelt mijn nieuwsgierigheid en de kooplust. En kopen gebeurde dan ook.

Wie kent nog Virginie Loveling, wie heeft er ooit van haar gehoord, of van haar zuster, Rosalie. Vergeten, maar kennelijk toch nog niet helemaal. De zusters waren van Nevele, waar ook Cyriel Buysse vandaan kwam, en wat meer is: zij waren zijn tantes. (Buysses moeder heette Pauline). Schrijven zat daar kennelijk in de familie. Maar de tantes waren natuurlijk ouder dan hun neef: Rosalie leefde van 1834 tot 1875, Virginie van 1836 tot 1923. Virginie heeft dus veel meer geschreven, en is ook de belangrijkste van de twee. Ze heeft met Rosalie samen gedichten uitgegeven, maar ze is bekender om haar proza. Twee romans heb ik van haar gelezen: 'De twistappel' (1904) en 'Een revolverschot' (1911). En ook, tijdens een ziekenhuisverblijf in 2006 'Oorlogsdagboeken 1914-1918', wat ik zeer interessant vond. Geen fictie is dat, maar rauwe realiteit.

Virginie Loveling, Oorlogsdagboeken 1914-1918

Voor de kenners: kan een romantitel nog naturalistischer zijn dan 'Erfelijk belast?  Een fragment maakt duidelijk doe erg het voor velen was in het begin van de 20ste eeuw. De processie gaat uit in het dorp, met vooraan 'de weesmeisjes uit het gesticht, met asgrauw gekleed, ook als een symbool van hun kleurloze leven en hun vreugdeloze toekomst.' Loveling vindt echter dat het nog niet genoeg is en laat zich eens terdege gaan. Otto, de hoofdpersoon die huisarts zal worden, stelt zich allerlei onfraaie en miserabilistische taferelen voor: 

'Neen, dat was het niet wat zijn geest vervolgde: de verwaarloosde houding, het lompe van de gang, het onbeschaafde in de gebaren van al die deelnemers? Ja, wel iets daarvan: maar wat hem had getroffen, was het zwakke, ellendige, ongezonde in de groep van de weeskinderen. Wat een ras, wat een opvoeding: gebogen over 't kantwerkkussen heel de dag,  voor een karig loon, in bedompte, slecht geluchte zalen! Hoevelen groeiden er op? Hoevelen lagen niet onder de grond voordat ze volwassen waren! En was dit laatste niet het wenselijkste voor henzelf en voor het ras? Waarom moesten zulke zwakke schepsels bestaan, en zich voortplanten en hele geslachten van klierziekten en beenderziekten voortbrengen? Waarom geen wetten daartegen, waarom geen keuze, als bij de teelt van nuttige dierensoorten?

Otto voelt zich aan wie weeskinderen verwant, is daardoor behoorlijk pessimistisch geworden. Zijn zwakke gezondheid brengt hem tot het voornemen om nooit te trouwen, maar hij beleeft toch een romance met Berenice, de kleindochter die bij haar zieke grootmoeder komt inwonen. Hoe die romance afloopt?

 

 

Berenice, met de rode roos die Otto haar een tijd dagelijks bezorgt.

Heel vrolijk word je van deze roman niet, zeker niet. Maar als je wil weten hoe ellendig 'arm  Vlaanderen' op het einde van de negentiende eeuw was, dan is dit een aanrader. Het is een roman die dateert uit de belle époque, maar veel moois is er voor de gewone mens, of de arme dompelaar niet aan. Niet voor niks dat Henriette Roland-Holst ooit schreef: 'Ontwaakt verworpenen der aarde!...

Portret van Virginie Loveling

Virginie Loveling behoorde tot de betere burgerij, en was uitgesproken vrijzinnig. En dit boek is dan na zoveel tijd, meer dan 100 jaar, uitgegeven door het Davidsfonds! De tijden veranderen ...

Thuis in Turnhout - Het Dinamokoor

Vanaf dit 'schooljaar' ben ik ook zanger van het Dinamo Zangkoor: zingen is een van de activiteiten die Dinamo in De Warande organiseert. En dat blijkt een schot in de roos te zijn: met 62 of 63 leden zijn we, 8 mannen en dus 55 vrouwen, onder de leiding van Els Germonprez, die dat op een gedreven en bevlogen manier doet. Het is een plezier van haar les te krijgen. 

Nu vond verleden zondag 'Thuis in Turnhout' plaats: de nieuwe Turnhoutenaren werden door het stadsbestuur officieel verwelkomd. Die mensen zijn niet allemaal migranten, ook net zo goed Vlamingen die hier van elders, zeg maar van Erps-Kwerps of Lissewege komen aangewaaid. Ook Vlaams Minister van Binnenlands Bestuur was present: Bart Somers deelde onder andere oorkonden uit aan mensen die een geslaagd inburgeringstraject hadden afgelegd. Dat waren er in 2023 tot hier toe 248, en dat is best een mooi aantal. Hoewel: niet iedereen zal het met die opvatting niet eens zijn. De stad wil vooral wil inzetten op verbinden, en niet op verschillen benadrukken. Her en der in de stad hingen posters waarvan ik me eerst afvroeg wat daar de bedoeling van was, maar ik snapte het snel toen onze dirigente ons meedeelde dat de Stad ons uitgenodigd had om in de toegangshal van de Kuub een aantal liederen te zingen, een optreden te verzorgen met andere woorden.

Het stadhuis met posters van nieuwe Turnhoutenaren

Onderweg naar de Kuub kom ik op de markt een aantal reuzen tegen: het is de bedoeling dat de nieuwe inwoners, verdeeld in drie groepen, onder leiding van een bekwame gids, een oude Turnhoutenaar dus, een stadswandeling maken, waarop ze met een aantal bezienswaardigheden en eigenaardigheden van onze stad kennismaken.

De reuzen, vertrekkensklaar voor de wandeling

Nieuwe Turnhoutenaar: Waar mijn gezin is, is mijn thuis. Dat dat voor ieder van hen waar mag zijn.

Maar ik ging het over het Dinamokoor hebben. We begonnen met een lied uit Afrika 'Banuwa, banuwa, banuwa yo!' Of dit Swahili of Lingala is, of nog een andere Afrikaanse taal, weet ik niet. Het zou betekenen 'Huil niet, kleine mooie meid'. Bedoeling is kennelijk dat de mensen uit Afrika beseffen dat er hier moeite voor hen gedaan wordt - in de beste der mogelijke werelden dan toch. Engels komt ook aan bod, in de veronderstelling dat velen dat ook herkennen: 'Peace to the world' en voor de USA-citizens 'Down by the river!, dat best een lied met inhoud is. 'Catch a Falling Star' van de ouwe getrouwe Perry Como passeert eveneens de revue. En een Joodse evergreen, ook in deze tijden, want het is een vredeslied: 'Hewenu shalom alechem', in onze taal 'We wensen vrede voor iedereen', en daar kan niemand iets tegen hebben, zou ik zo denken. In het Nederlands zingen we 'Verdronken vlinder' van Boudewijn de Groot en Lennart Nijgh: dat was een hit toen ik 18 jaar was, bijna 60 jaar geleden. Het was in ieder geval een concert met liederen die het vooral over vrede hadden, en dat is in deze tijden een best goed idee: de wereld is er ooit al beter aan toe geweest, we zitten niet op meer geweld te wachten.

Het orkest dat ons feilloos begeleidde: de Warande Philharmoniker

Statische foto van een dynamisch koor

 

Deze mensen hebben het begrepen: verbindend domino spelen

Nog een van de posters die mijn aandacht trok

'Thuis in Turnhout': je kunt niet beweren dat onze stad haar best niet gedaan heeft.

Jakob Smits en Sam Dillemans: Zandgrond 2

Jakob Smits had het nogal voor wolken en het spel van licht en donker daarvan, waarmee hij best dramatische effecten bereikte. Een voorbeeld is 'Niemandsland' uit ca. 1927.  Op de voorgrond een kale vlakte, links een dikke boomstam, rechts een kleinere stam, en in het midden een gebogen vorm: dat is een bruggetje over een beek. Op de horizon in de verte steekt een kleine vorm er iets hoger uit: als ik mijn foto vergroot, zie ik dat dat een molen is, ook al niet vreemd voor Smits. Maar het onderwerp van dit schilderij is natuurlijk de wolkenhemel: veel grijs zit erin, tot bijna zwart toe, maar boven als het ware afgeboord met lichtblauw, en onderaan schemert wat geel door. Als je van dramatiek spreekt: een onweer hangt boven de Kempen te dreigen. Een schilderij met veel leven en afwisseling vind ik het.

Jakob Smits, Niemandsland, ca. 1927

In de buurt daarvan zie je dan van Sam Dillemans 'Flanders Fields': de catalogus zegt me dat het hier gaat om 'één van de 150 schilderijen uit de reeks Goodye to All That die taferelen uit de Eerste Wereldoorlog afbeelden'. Hier is de dreiging effectief voorbijgekomen: het geweld heeft ook het landschap vernietigd, er ligt wel sneeuw, maar voor de rest staat alles schots en scheef, er heerst verwarring alom. Rust en iets als poëtische stilte zijn hier ver weg. Een oorlog kent geen winnaars heet het dan.

Sam Dillemans, Flanders Fields, 2016

 

Een andere Dillemans is nog donkerder: een 'Zelfportret' uit 1996. Ik had eerst het gevoelen dat het een dodenmasker was, maar je kunt moeilijk een dodenmasker van jezelf schilderen. De achtergrond is volledig zwart, en het portret zelf is overwegend grijs; de ogen zijn ronde zwarte vlekken. Je kunt oren, neus voorhoofd en mond wel herkennen, maar je moet wel goed kijken. Van het linkeroog is ook de zwarte oogappel zichtbaar: kleur komt er niet aan te pas. Zijn rechterwang is door een of andere oorzaak ook vervormd. Dillemans moet dit zelfportret  geschilderd hebben in een heel moeilijke periode, dat kan wel niet anders. Het is wel een werk dat tussen alle andere sterk opvalt, maar enige griezeligheid kun je het niet ontzeggen.

 

Sam Dillemans, Zelfportret, 1996

Een portret van Boby, de zoon van Jakob Smits, uit 1911, is van een heel andere aard. De vader schildert met liefde en zachtheid het portret van zijn zoon: een flauwe glimlach is te zien, hij kijkt open en vragend naar ons. Hoe oud zou hij geweest zijn? 16 jaar of iets jonger misschien? Groter contrast met het 'Zelfportret' van Dillemans is nauwelijks denkbaar.

Jakob Smits, Boby, 1911  dat tussen alle andere sterk opvalt.

Dat is een van de verdiensten van deze tentoonstelling: het werk van Smits wordt voortdurend gecontrasteerd met dat van kunstenaars van zo'n eeuw later. Dat is over het algemeen grondig verschillend: de moeite is het om dat zelf vast te gaan stellen.

Wat over de tentoonstellingsruimte van De Warande wel gezegd moet worden: voor gehandicapten is er van een totaal fout concept uitgegaan. Er zijn wat lapmiddeltjes, maar ik kan zonder meer zeggen: die ruimte is voor mensen met een beperking beneden peil, daar blijf ik bij, dat heb ik al meermaals ondervonden. Ik kan me niet voorstellen dat ze in Nederland zo'n tentoonstellingsruimte in elkaar zouden flansen. Maar daar kunnen Jakob Smits en de hedendaagse kunstenaars niets aan doen, helaas!               

Jakob Smits en anderen: Zandgrond - I

In de Warande loopt tot 10 december de tentoonstelling 'Zandgrond', waar je nogal wat werken van Jakob Smits kunt gaan bekijken. Het Jacob Smits Museum in Mol-Sluis wordt op dit ogenblik gerestaureerd, dus was het nu de gelegenheid werken van de man ook eens naar Turnhout te brengen. Je ziet op deze expo niet alleen werken van Smits, ook doeken van modernere kunstenaars worden met die van de ingeweken Mollenaar geconfronteerd, wat geen slecht idee blijkt te zijn.

Het eerste wat je ziet, is een doek van Nils Verkaeren (°1980, Antwerpen): het heet 'Not in My Backyard'. 'Nou', dacht ik: 'Ik wou dat dat mijn backyard was!' Maar de catalogus - niet groot, maar gratis - maakt je wijzer: dat terrein was 30 jaar lang het gemeentelijke huisvuilstort. Het sloot in 1985, en is nu een glooiend heideterrein: het voormalige stort werd eerst afgedekt met een dikke zand- en kleilaag en werd dat ingezaaid met Limburgs heidemaaisel. Een stuk Kempische heide werd zo kunstmatig gerecreëerd, net zoals de bijhorende natuur. Wat je uit een catalogus allemaal niet opsteekt. De schilder maakte het doek in het Molse natuurgebied Buitengoor. Zo zijn we ook meteen beland in de Kempen die Jakob Smits min of meer gekend heeft (ongeveer honderd jaar vroeger), waar hij verliefd op was, en die hij meermaals op het doek gezet heeft. O ja, Nils Verkaeren is wat men noemt een 'plein airist'

Nils Verkaeren (°1980), Not in My Backyard

Smits had ook aandacht voor het leven van eenvoudige lieden: een oudere vrouw zit in de grote kamer van een boerderij aardappelen te schillen. Verder een houten zoldering, een mooi bewerkte kast rechts, ervoor een lagere kast met keukengerei erop, links naast de vrouw een best grote pot waar ik de functie niet van ken, daarboven een klein raampje, witte muur, rode vloer: alles in dit beeld ademt rust en vrede.

Jakob Smits, Binnengezicht, zonder datum 

Er hangt nog een ander binnenzicht, alleen heet het niet zo. Het is een werk van Fred Bervoets; uit 2011 is het, en het is getiteld 'Jeugdherinneringen: de windpokken'. Rust, kalmte en vrede zijn hier niet te vinden, wel integendeel. Het is een schoolvoorbeeld van wat men 'horror vacui' noemt: elke vierkante centimeter van deze bijgeschilderde ets is op een of andere manier wel bedekt. Centraal staat een klein jongetje, netjes een onderbroek aan, rode vlekjes over heel zijn lichaam, met een baard alsof je er Christus in kan zien. Zijn moeder verzorgt hem en zijn vader staat een pijl in een grote boog te laden. Op een stoel linksonder liggen nog twee pijlen klaar. Merkwaardig is wel dat stoel en pijlen geen perspectief hebben, zoals ook de Leuvense stoof niet: het lijkt wel een werk van de Vlaamse Primitieven denk ik dan.De jongen staat op een tafel, ook zonder perspectief, op de schouw staat een kruis, links en rechts daarvan een bord: kan het Vlaamser? Veel kleur is er in dit werk niet te bespeuren, tenzij rechts van het hoofd van de schutter: dat lijkt wel de hoofdvogel te zijn. Ik heb nog wel eens werken van Bervoets gezien, en dat zijn dan vaak bij wijze van spreken zoekplaatjes: je kunt er allerlei verhaaltjes in zoeken. Eer je het hele werk 'gelezen' hebt, is er ondertussen best wat tijd voorbijgegaan. Bezienswaardig, amusant en droefgeestig tegelijk is deze bijgeschilderde ets toch wel, en hemelsbreed verschillend van Smits' binnenzicht, maar dat komt dan ook uit een compleet andere tijd.

Fred Bervoets, Jeugdherinneringen: de windpokken, bijgeschilderde ets

In 'Sous-Bois' (kreupelhout dus) zie je een lichte voorgrond, tegen de bomen aan wordt die geler en geel, we zijn in de Kempen, de bomen maken het werk bruin, en achter die bomen zie je het kreupelhout, nog donkerder en bijna zwart. Tussen de stammen van de bomen en boven het kreupelhout zie je weer de klare lucht. Zo is 'Sous-Bois' wat kleuren betreft perfect in evenwicht: van licht over donkerder en helemaal donker weer naar licht. Mooi werk is dat toch.

Jakob Smits, Sous-Bois, zonder datum

Tegenwoordig geven kunstenaars bomen en bossen niet meer zo harmonieus weer: een voorbeeld daarvan is 'Kempen 5' van Tom Liekens. Het heet te zijn een 'collage van houtsnede en monotype op doek'. Alle werken die ik van Liekens gezien heb, zijn in zwart-wit, en 'Kempen 5' geeft de sfeer en de donkerte van een naaldbos goed weer. Vind ik toch.

 

Tom Liekens, Kempen 5, 2011, collage van houtsnede en monotype op doek

De 'Molen in de Kempen' van Smits is typisch voor hem: zo'n 85% is bestemd voor de luchtpartij, op de voorgrond zie je wat aarde, want ja, de molen moet toch ergens op staan. Smits kon zich inderdaad uitleven in zijn luchten: er zijn er met meer leven en drama dan dit, maar wolken en blauwe stukken wisselen elkaar mooi af.

 

Jakob Smits, Molen in de Kempen, olie op doek, 1923

 

Van dat leven en die afwisseling vind je niet terug in Luc Tuymans' 'Vlaams dorp'. Als je er meermaals geweest bent, herken je zonder meer Lissewege, het Vlaamse dorp dicht bij de kust. Alleen het is allemaal zo grijs, zelfs het wit van de geschilderde huizen is geen schitterend wit: eentonig komt het mij over. Natuurlijk is de kerktoren grijs, zo hoort dat tegenwoordig voor dergelijke gebouwen. De catalogus maakt je weer wat wijzer:  

 

'Flemish Village maakt deel uit van een reeks als reactie op de hoge scores van extreemrechts tijdens de verkiezingen van 1995. De toeschouwer moet voelen dat die dorpsidylle niets met  het echte leven te maken heeft. Het beeld is vals en onecht.' Als je dat allemaal weet, kun je daar wel in komen. Tuymans staat inderdaad niet bekend als een schilder van lieflijke beekjes met drinkende koeien en zwemmende eenden en meerkoeten: daarvoor moet je niet bij Tuymans zijn..

Luc Tuymans, Vlaams dorp (Flemish village), olie op doek, 1995

In die twee maal drie schilderijen zie je in ieder geval dat de wereld, zelfs de Kempen, op zo'n honderd jaar heel erg veranderd is. Problematischer is hij geworden, vind ik, tenminste dat.