Het gaat hier niet alleen over tekeningen van olifanten door Rembrandt; zoals ik zei er zijn 13 originele etsen van de meester te bewonderen! Dat is dus zonder meer heel veel, zeker voor een plaatsje als Mol-Sluis; tu te rends compte!, zeggen ze in het Frans dan, enige bewondering uitdrukkend. En die is ook op haar plaats.
Laat ik beginnen met een ets die volgens het Oude Testament het begin van de mensheid voorstelt: ze heet 'De Zondeval' of 'Het Aards Paradijs'. Eva heeft de vermaledijde appel al vast en schijnt Adam te vragen 'zou ik bijten of niet? Adam heft zijn armen en handen op, als om uit te drukken wees toch maar voorzichtig. Dit is dus het ogenblik vlak voor de straf, of voor de verdrijving uit het aards paradijs. Op de boom links kruipt een slang- en draakachtig monster, dat Eva tenslotte verleidt. Maar het paradijs is nog een en al pais en vree: de plantengroei is weelderig te noemen, en tussen het linkerbeen van Eva en de boom, net onder haar knie is een onschuldige olifant te zien. Hij symboliseert het tegendeel van datgene waar de slang, de draak en de duivel voor staan. En voor die onschuld stond Hansken model. Misschien heeft Cornelis van Groenevelt nog geweten dat zijn Hansken op een ets van Rembrandt figureerde en zo deel uitmaakt van Hollands Goud Eeuw. Voor hetzelfde geld had Cornelis er geen flauw benul van, wie zal het zeggen?
De Zondeval of Het Aards Paradijs, ets, 1637
Tussen boom en been: Hansken (poging tot close-up
Er hangt zelfs een topstuk uit het etswerk van Rembrandt: 'De Honderdguldenprent', of 'Christus predikend' uit ca 1648. Ze werd met een geldwaarde aangeduid omdat ze al tijdens het leven van Rembrandt tegen die prijs verhandeld werd, en dat was best een hoog bedrag voor wat toch 'maar' een ets was. De naam van de maker speelt natuurlijk ook een belangrijke rol bij de prijszetting, dat zal ook duidelijk zijn. Als je van clair-obscur spreekt, heb je hier een sprekend voorbeeld: Christus en zijn publiek wordt het volle licht gegeven, de achtergrond is gewoon zwart. Nogal duidelijk waar de aandacht dan naartoe gaat.
'De honderdguldenprent', of 'Christus predikend', ets, ca. 1648
Jakob Smits heeft zich door deze prent ook laten inspireren: 'Christus predikend in de schuur' is er mutatis mutandis nogal verwant mee. We zijn hier in een Kempische boerenschuur, en er is veel meer evenwicht in deze ets: hoofden van de toehoorders allemaal op dezelfde hoogte; links zit een boerin haar kind te zogen, rechts zit een jonge kerel te kijken en te luisteren. Tegenover de ladder links staat rechts een steunbalk: veel rustiger is deze ets. Maar het onderwerp heeft Smits bij Rembrandt gehaald: hij bewonderde hem met hart en ziel. Zoals Christus daar staat met zijn armen en handen gespreid, dat noemt men 'in orante houding'. Van het Latijn 'orare' voor bidden: dat heb ik zelf ook maar geleerd uit de catalogus.
Ik hoef hier natuurlijk niet alle dertien Rembrandts te laten zien en er iets over te zeggen, maar een paar moet toch nog kunnen. Zo zijn er twee etsen 'Christus in Emmaus'. Die Emmausgangers waren twee discipelen van Christus, die drie dagen na zijn dood op weg waren van Jeruzalem naar het dorp Emmaus. Zij ontmoeten hem tijdens die tocht, maar pas wanneer Jezus voor hen het brood breekt, herkennen zij hem, en zien zij met eigen ogen de verrezen Christus. Op de eerste ets is het interieur iets luxueuzer - hoewel, luxueus is in dezen een groot woord. De tweede ets toont de twee discipelen, waarvan de centrale al behoorlijk oud lijkt. Jezus heeft best lang haar, en een stralenkrans om zijn hoofd. Meubels? Een simpele stoel en een dito tafel, maar op beide etsen zien we het moment dat het brood gebroken wordt: de levende Christus doet iets van zware symbolische waarde: de Heer breekt het brood met hen en voor hen. Tenminste: zo zien de Emmausgangers het. Van onderen aan de ets kun je lezen 'Rembrandt fecit 1634'.
Christus in Emmaus: grote plaat, ets
Christus in Emmaus, kleine plaat, ets,1634
Ten aller slotste: Het sterfbed van Maria. Rembrandt was zonder twijfel protestant: daarom vind ik het vreemd dat hij ook Maria in zijn kunst betrekt. Zij sterft in een hemelbed: dat heette in de zeventiende eeuw ook al zo, dat is dus geen toeval. Ze is omringd door nogal wat mensen: dat zullen de apostelen zijn, zoals Hugo van der Goes die ook al afbeeldde lang van Rembrandts tijd. Drie vrouwen staan er ook op: de uiterst linkse zou haar vriendin Martha kunnen zijn, de knielende is misschien Maria Magdalena, en vlak achter haar staat Christus, de verrezene. Rechts zie nog een vrouwelijke figuur, de rug naar de toeschouwer gekeerd: wie dat is durf ik niet te raden.
Het sterfbed van Maria, 1639, ets, 401 x 312 mm (Universitaire Bibliotheken Leiden)
En wil ik het in een volgende aflevering nog hebben over geschilderde portretten. Maar dat is voor morgen of later.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten