Gisteren ben ik nog eens op de vijfde etage geweest: 'Wereldstad, Over hier en elders'. Je krijgt er een overzicht van hoe de stad gegroeid is, je ziet een paar beelden van legendarische figuren, een prachtige Minerva uit het interbellum, schilderijen, stadsgezichten en zelfs een stadsplan. Dat laatste dateert uit 1565, dat is het toppunt van de Antwerpse zestiende-eeuwse roem, toen de stad zo'n 100.000 inwoners telde. In 1576 kwam daar de Spaanse Furie overheen, in 1585 deed Farnese Antwerpen vallen en de Schelde sluiten, de welvaart verplaatste zich naar de Noordelijke Nederlanden, de Zuidelijke Nederlanden werden langzamerhand meer zeker 'Arm Vlaanderen'.
Je mag in het Mas ongestoord foto's maken, zolang je maar geen flits gebruikt, en zo kun je dat stadsplan mee naar huis nemen. Het is van een cartograaf met de naam Virgilius Bononiensis: niet het originele plan is te zien, wel een echt goede reproductie die aantoont dat Antwerpen inderdaad een stad met enige allure was. 'De Metropool' voeren ze er nog graag als erenaam en compliment aan zichzelf, en toentertijd was dat zeker zo.
Virgilius Bononiensis, Plan van Antwerpen in vogelperspectief, 1565 (reproductie)
Detail van het plan: de kathedraal, de markt en het stadhuis
Die Bononiensis werkte zeer precies en secuur: als je een beetje inzoomt, herken je moeiteloos de kathedraal en het stadhuis: meer nog de de grote kerk zal dat stadhuis toen de trots van Antwerpen geweest zijn, want het was pas af: het is gebouwd van 1561 tot '64. En natuurlijk was het een pronkstuk: het eerste burgerlijk gebouw in de Nederlanden in renaissancestijl.
Dat de 'stroom' voor de Antwerpenaar een soort van godsgeschenk was, daarvan is hij zich kennelijk altijd bewust geweest: de rivier en de rede waren altijd een geliefkoosd onderwerp van schilderijen. Vroeger was er natuurlijk nog veel meer natuur in de buurt van haven en stad: zo hangt er van ene Abel Grimmer een doek uit 1604 met de titel 'De Antwerpse polder en de palinghuizen buiten de Slijk- of Lillopoort'. Van dat landschap schiet natuurlijk niets meer over, maar in het MAS kun je nog zien hoe het vroeger geweest is.
Abel Grimmer, De Antwerpse polder, 1604
De Rede werd bij voorkeur geschilderd vanaf Linkeroever, die kennelijk toen bekend stond als het 'Vlaams hoofd', want daar begon allicht wat nu Oost-Vlaanderen is. Je ziet natuurlijk heel de stad, de Onze-Lieve-Vrouwetoren, de toch nog druk bevaren Schelde en een prachtig licht daarboven.
Jean-Baptiste Bonnecroy, De rede van Antwerpen vanaf het Vlaams hoofd (1658)
Het jongste werk komt uit 1878 en stelt de rede in 1870 voor; het is van de hand van Robert Mols. Het panorama is bekend, de schepen op de rivier zijn het bewijs van een bedrijvige havenstad: zo zien de Antwerpenaar en de stad zichzelve kennelijk het liefst. Bovendien is het een zeer groot schilderij: het meet zowat 9 bij 3 meter: dat is natuurlijk ook mooi meegenomen!
Robert Mols, De rede van Antwerpen in 1870 (uit 1878)
Als je dat zo allemaal bekijkt, begin je te begrijpen hoe komt dat - of waarom - de Antwerpenaar zo trots is op zijn stad: over chauvinisme zullen we het hier niet hebben. Maar dat het verleden jaar nog het MAS geopend heeft - iets om heel trots op te zijn - lijkt me toch iets te zeggen over de stad. Ik wil er graag komen, in het MAS en in de stad. Het heeft iets, meer dan Turnhout. Maar wij hebben eindelijk bijna ook een fatsoenlijke Grote Markt, al is die van Antwerpen mooier.
Addendum
Lees ik vandaag (4 februari) in mijn krant dat het schilderij van Robert Mols uit zijn ophanging losgeraakt is en daarbij naar voren is gevallen. Daardoor raakte het een fiets, een authentieke velocipède uit 1870, en dat veroorzaakte dan weer een scheur van 75 cm in het doek. Grootsheid in verval: tragisch, zeer tragisch.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten