Lille: Traits de génie

Je verblijft een week in 'Floréal - Le Panoramique' in Mont-Saint-Aubert, vijf kilometer ten noorden van Doornik, en die stad heb je op drie dagen al een beetje grondig bezocht. Het weer nodigt niet uit tot natuuruitstappen, maar Lille is vlakbij, en daar moet toch wel een en ander te zien zijn. Gevolg: een trip naar het dichtbije buitenland dringt zich op.

Veel scootmobieleren laat ook in Rijsel de regen niet toe, maar er is een wel 'Palais des Beaux Arts'. Daar loopt de tentoonstelling 'Traits de génie', een naam met een subtiele woordspeling, want 'trait' betekent zowel 'lijn' of 'streep' als 'kenmerk, karaktertrek'. Je krijgt dus geniale tekeningen te zien, van onder anderen Dürer, Michelangelo en Rafael: niet de kleinste jongens, zeg maar.

Van Dürer hangt er een 'Portret van een jongeman' van wie ik me de naam niet meer herinner. Hij kijkt open en rustig, maar ook zelfbewust de wereld in: dit is geen middeleeuwer meer, hier zie je een renaissancemens. En de kunstenaar was zich even goed bewust van zijn waarde: in de linkerbenedenhoek tekent hij goed leesbaar met 'Albrecht Dürer'.

Albrecht Dürer, Portret van een jongeman

Hetzelfde geloof in de mens en zijn waarde vind je bij Jacopo da Pontormo, Florentijns kunstenaar uit de eerst helft van de zestiende eeuw. Die man heb ik leren kennen in 'De Pont' in Tilburg, waar van Bill Viola een videofilm werd getoond die gebaseerd was op Pontormo's 'Het bezoek van Elisabeth aan Maria'. Hier zie je een studie waarin hij de schoonheid en de kracht van het menselijk lichaam oproept: drie fors gespierde mannen nemen alle mogelijke twijfels weg.

Jacopo da Pontormo, Drie mannelijke figuren

De man die mij in 'Traits de génie'  het meest aanspreekt, is Rafael, van wie er ook meer tekeningen te zien zijn. Kon die man tekenen! Je zou zeggen dat dit geen geniale trekken meer zijn, dat veel is meer dan dat. Alweer een prachtig portret van een jonge man, maar nu alleen het hoofd, veel meer close-up dan bij Dürer, met bijgevolg meer aandacht voor de uitdrukking van 's mans gezicht. Heel zacht komt dat me over, en tezelfdertijd zie je dat die jongen zeer goed weet wat hij wil: meesterlijke tekening!

Rafael, Portret van een jongeman

Met 'De Heilige Familie' zoekt Rafael zijn inspiratie in de bijbelse geschiedenis: de invloed van de kerk was niet zomaar ineens verdwenen. Maar de middeleeuwse sfeer is toch voor een groot deel weg: het is dan de Heilige Familie wel, maar deze tekening druipt niet van godsvrucht en eerbiedwaardige vroomheid, neen, zes mensen zitten gezellig bij elkaar te 'buurten', de kleine Jezus vlak voor Maria en Jozef besteedt ook al zijn aandacht aan het ventje. De vrouw links van Maria heeft haar eigen zoontje, dat al wat ouder is, ook meegebracht. Zij schijnt aan het gesprek deel te nemen, terwijl haar ventje met een hond bezig is, maar ook de toeschouwer aankijkt, zo van 'zie ons hier bezig'. Die tweede vrouw en haar zoontje zouden Elisabeth en de kleine Johannes de Doper kunnen zijn, maar dat is maar een idee van mij.

Rafael heeft een alledaags tafereel getekend, het plechtige sacrale is eruit verdwenen, van de heiligen heeft hij gewone mensen gemaakt, en daardoor is dit een zeer natuurlijk werk: iedereen zou zo'n onderonsje kunnen meemaken. Topwerk vind ik het.

Rafael, De Heilige Familie

Zeer mooi vind ik ook het portret van een jonge jongen met hoed. Het is van Carlo Dolci, iemand waar ik nog nooit van gehoord had. Hij blijkt een Florentijns barokkunstenaar geweest te zijn, en hoort helemaal in de zeventiende eeuw thuis. Dit werk lijkt mij nog zachter dan Rafaels 'jongeman', maar Dolci's jongetje is dan ook veel jonger. Toch kan ik me niet van het gevoelen ontdoen dat Dolci Rafaels werk zeker gekend heeft: de twee portretten zijn zo verwant!

Carlo Dolci, Jongen met hoed

Een tekening van een Fransman valt op: Jacques-Louis David met 'De eed van de Horatii'. Het schilderij met die naam (uit 1785) is een zeer bekend voorbeeld van het neoclassicisme: de Fransen gaan terug naar het heldhaftige Rome. Het werk past een beetje in een tijd van nakende revolutie, maar volks doet het niet echt aan. Het is echter Frans, en we zijn in Lille: 'un trait de grandeur française' mag hier dan wel doorsijpelen.

Jacques-Louis David, De eed van de Horatii

Kom ik tijdens dit bezoek een klas van de tekenacademie uit Mol tegen, die de verplaatsing speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt hadden: dat is pas de ware tekenspirit! En bij hen ook Alma, die ik al een paar jaar niet meer gezien had, en met wie het praten zeer prettig was, daar in Rijsel. Het toeval is gelukkig de wereld niet uit!