'Meesters in beeld' (Museum M) - Keizer Agustus, de Samaritaanse een tabernakelaltaar

Vermoedelijk uit Brussel komt een zeer eigenaardige houtsnijwerk: 'Het Visioen van Keizer Augustus en van Johannes de Evangelist op Patmos'. Dat Johannes zijn visioen, zijn Openbaring, op Patmos gekregen heeft, dat is bekend, maar wat komt Keizer augustus daar doen? Ze waren min of meer tijdgenoten, maar de keizer kan Johannes nooit gekend hebben, laat staan dat hij samen met Johannes op Patmos is geweest. Een beetje zoeken brengt de oplossing, en daar komt een sibille aan te pas. Volgens een middeleeuwse legende voorspelde de Sibille van Tibur de komst van Christus aan de keizer! (Wanneer in de middeleeuwen weet ik niet, wel dat Tibur het huidige stadje Tivoli is). Propaganda op zijn best is dit verhaal: als Christus zelfs aan de keizer was voorspeld, moest het wel waar zijn, werd de middeleeuwer verondersteld te denken! Augustus en Johannes worden in de rug min of meer gesteund door een vrouw een een jongeman die allebei naar de hemel wijzen: alle zegen komt van boven beelden ze uit. En tussen de twee mannen ziet het symbool van Johannes: de adelaar.

(Het beeld is in eikenhout, van rond 1500, en alweer afgeloogd)

Het Visioen van Keizer Augustus en van Johannes de Evangelist op Patmos

Een polychroom 'beeldengroepje' beeldt de ontmoeting van Christus met de Salaritaanse vrouw aan de waterput uit (Joh 4:1-42). Het is een verhaal waarin Christus blijkt geeft van zijn breeddenkendheid en verdraagzaamheid: hij is immers en Jood, zij een Samaritaanse, en die volkeren schoten niet te best met elkaar op. Hij vraagt haar water, zij is weigerachtig, hij zegt dat hij haar levend water kan geven, waardoor zij nooit meer dorst zal hebben, ze vertelt dat aan haar dorpsgenoten, ze meent dat hij de Messias zou kunnen zijn, waardoor talrijke Samaritanen ook in hem beginnen te geloven.

Stichtelijk verhaal alweer, waar Christus uitkomt als de perfecte mens die met iedereen in vrede wil leven en iedereen vrede wil geven. Ik kan me voorstellen dat die verhalen 500 jaar geleden erg bekend waren, en dat ze voor de mensen van toen een duidelijke boodschap overbrachten.

Dit beeld komt uit de Noordelijke Nederlanden, is van ca. 1520-1530, in eikenhout en polychroom. Een anonieme meester-beeldhouwer heeft dit gemaakt: de kleren van de vrouw en van Christus plooien rijkelijk en natuurlijk, de put is mooi versierd, zij giet met een forse geut haar emmertje leeg in een grotere kruik. Juweeltjes zijn veel van deze beelden: gemaakt met een vakmanschap en liefde voor het beeldhouwen die je alleen maar kan bewonderen. Zeer bijzonder vind ik het.

Christus met de Samaritaanse Vrouw aan de Bron

Uit de Zuidelijke Nederlanden (mogelijk uit Doornik, ca. 1400) komt een ivoren 'tabernakelaltaar met vleugels'. Centraal staat een 'Moeder met kind', en dat heeft een wereldbol in zijn rechterhandje, een vertrouwd symbool in de katholieke iconografie. Dat thema wordt in de deurtjes nog een paar keer herhaald, en je vindt daar ook afbeeldingen van de schenkers of opdrachtgevers. Een tabernakel is de plaats waar de hosties bewaard worden, dus denk ik dat dit voorwerp gebruikt werd door priesters die de communie moesten geven buiten de kerk, aan stervenden bijvoorbeeld, of die dat meenamen als ze op reis waren, wat bij de hogere geestelijkheid wel eens voorgekomen zal zijn: geestelijken moeten dagelijks een mis opdragen. En met die hosties kon niet gebeuren: deurtjes toe, en ze waren veilig en beschermd. Zo krijg je dus een gebruiksvoorwerp voor alle dag, maar dan kunstzinnig uitgewerkt. En het zal ook wel kostbaar geweest zijn: ivoor groeide hier in de middeleeuwen ook niet aan de bomen. Iets exclusiefs was, en niet iedere 'pape' zal zoiets niet in huis gehad hebben.

Tabernakelaltaar met vleugels, ca 1400

'Meesters in beeld' is een zeer interessante tentoonstelling: stuk voor stuk zie je meesterlijk uitgevoerde beelden, je ontdekt hier en daar verhalen die je nog niet kende, voorwerpen die je nog niet gezien had. Het helpt wel als je een en ander van de christelijke traditie kent, want in vijfhonderd jaar tijd zijn  we daar ondertussen behoorlijk vervreemd van geraakt. Maar toch: een aanrader!