Zola en Manet

Nogal wat romans van Zola hebben een werk van Edouard Manet op de omslag. Nu zijn dat uitgaven van het einde van de 20ste - begin 21ste eeuw, maar toeval kan dat niet zijn, denk ik dan. Op een van de vroege Zola's, 'Thérèse Raquin' (1867) is op een Spectrumuitgave (1981) in al haar glorie Manets 'Olympia' te zien. De uitgever - hij tekent met 'Redactie' - licht zijn keuze voor dat werk zo toe:

'De omslag: in de tijd dat Zola aan Thérèse Raquin' werkte, bezocht hij regelmatig het atelier van de schilder Manet. Er zijn overeenkomsten te vinden in de beschrijving van Thérèse en het schilderij Olympia dat Zola ook in een artikel over Edouard Manet bespreekt.'

Edouard Manet: Olympia(1863)

Wat de redactie daar beweert is juist: de kunstenaars kenden elkaar goed, en bedoelde beschrijving is vrij makkelijk te herkennen. Alleen is Olympia veel mooier dan Thérèse, die niet zo'n fraai gezicht heeft en behoorlijk mager is. De bourgeoisie liep niet hoog op met Zola's boeken, en ze was even diep geschokt door 'Olympia': het schilderij was geïnspireerd door de geconsacreerde 'Venus van Urbino' van Titiaan, maar bij Manet kijkt een courtisane vrank en vrij en schaamteloos het publiek aan. Natuurlijk kenden 'les bourgeois' minnaressen en courtisanes, maar ze zomaar afbeelden en tentoonstellen: dat was ongehoord. In 1863 neemt Zola de verdediging op van het 'Salon des Refusés', en in Manet ziet hij de grootste kunstenaar van zijn tijd. (Bart van Loo in 'Homerus van de beerput', nawoord van 'De nekslag', L.J. Veen, 2004). In 1867 wijdt hij een grondige biografische en kritische studie aan de schilder, wat tenslotte resulteert in een portret van Zola door Manet.

Manet: Emile Zola (1868)

Op dat doek zie je Zola als 'homme des lettres et des arts': hij kijkt een beetje op van een boek, op de tafel staat een inktpot met ganzenveer, achter die veer ligt zijn studie over Manet, en rechts boven hangt 'Olympia', dat de schrijver in die tijd het beste werk van de schilder vond. Het is niet alleen een portret, zeker ook een uitdaging van de bourgeoisie en haar gevestigde smaak.

Manet: Le café-concert (1878)

Op mijn exemplaar van 'De nekslag' (L'assommoir') staat 'Le café-concert', in het Nederlands een 'tingeltangel', wat een volgens Van Dale een 'café-chantant' van gering allooi is. De kroegen in 'L'assommoir' zijn nog veel goorder dan wat dit beeld laat zien, maar ook hier spat de gezelligheid spat gelijk van het doek. De man rechts draagt dan wel een hoge hoed en kijkt door een lorgnet - daar is de burgerij weer! - maar hij ziet er voor de rest redelijk verveeld uit: hij gunt zijn buurvrouw - zijn avontuurtje - duidelijk geen blik, en zij zit ook niet van vrolijke blijdschap te denderen. Net achter het zwijgzame paar staat een dienster - ze heeft een schort aan - onbeschaamd een glas bier uit te drinken: klanten bedienen is er kennelijk niet bij. De zangeres op de achtergrond zingt ook al een andere richting uit: veel contact hebben de mensen op dit schilderij niet. Voor mij is het een werk over eenzaamheid, contactloosheid, vervreemding, toont het hoe het eigenlijk niet moet, klaagt het de onechtheid en de schijnheiligheid aan. In die zin is het ook terecht dat Manet Zola's romans siert.

Maar de twee bleven geen vrienden: toen Manet meer en meer naar het impressionisme neigde, weg van zijn oorspronkelijke realisme, verbrak Zola het contact.

Zola is natuurlijk ook bekend voor zijn 'J'accuse', waarin hij de onterecht veroordeelde joodse officier Dreyfus verdedigt, 'wat hem uiteindelijk hoogstwaarschijnlijk zijn leven kost'. Bart Van Loo verder: 'Specialisten zijn het er ondertussen over eens dat hij op 29 september 1902 wel degelijk werd vermoord.' De schrijver overlijdt op zijn 62ste aan de gevolgen van een kooldampvergiftiging.

Zeer terecht leven zijn boeken nog.