Deze vrouw is geen elegante, gesofistikeerde schoonheid: een gewone volksvrouw is ze. Permeke maakt haar handen behoorlijk groot: daar moet ze mee werken. Haar voeten ondergaan hetzelfde lot: daar moet ze vast en sterk mee in de wereld staan. Leonie staat er verder eerder moe, of moedeloos bij: haar armen hangen zonder veel kracht naast haar lichaam. Glimlachen doet ze evenmin, haar donkere ogen lijken me uitdrukkingsloos, illusieloos zelfs. Veel kleurt heeft de schilder ook niet gebruikt: je ziet een overwegend lichtbruine vrouw tegen een bijna witte achtergrond. Het werk dateert van 1929 of de jaren vlak daarna: jaren van grote crisis waren dat, en dat is voor mij ook aan dit schilderij te zien.
Leonie, 1929
Je krijgt op deze tentoonstelling ook een bezoekersgids mee, en daar staan ook teksten in over of in verband met Permeke, van vijf buitenlandse schrijvers. Een van hen is de Fransman Pierre Bergonioux die in 'Permeke' iets zeer opmerkelijks schrijft:
'Europa zinkt weg in de chaos, omdat het geen oplossing heeft weten te vinden voor de twee contradicties waardoor het wordt ondermijnd en die er eigenlijk maar één zijn, de interne klassenstrijd binnen de natiestaten en hun externe rivaliteit. Fris en vrolijk stort het zich in de dertigjarige oorlog waar het leeggebloed en geruïneerd uit tevoorschijn zal komen, bezoedeld met de onvergeeflijkste misdaad ooit tegen de mensheid begaan'.
Het is in die periode dat Permekes werk ontstaat - voor de Tweede wereldoorlog dan wel - en zijn onderwerpen zijn vissers en boeren, die het zeker niet breed hadden, en die een harde strijd voor het bestaan moesten leveren. Permeke schildert die mensen zonder romantiek, zonder anekdotiek, zeer krachtig en vol respect, zonder in het pamflettaire te vervallen. Je voelt gewoon het warme medevoelen en mededogen dat hij voor deze mensen had: hij geeft ze weer in al hun waardigheid. Heel bijzonder vind ik dat, en zeer groots.
Best ernstig is dat ook allemaal. Maar Permeke was hier en daar ook humorist. In 'De zeug' (ook uit 1929) kun je dat aan de bovenkant van het schilderij zien. In de eerste plaats is dat enorme varken met haar vijf biggen een weergave van de vruchtbaarheid en van het boerenleven, maar bovenaan zie je in het midden een vrijend paartje, iets meer naar links zit een boer op het toilet, en helemaal links loopt een haan.
De zeug, 1929
Nog zo'n monumentale ode aan de landbouw, weer uit 1929, is een schilderij in dezelfde stijl en sfeer als 'Leonie': hier ligt een boer na gedane arbeid te slapen. Wie ooit nog met Belgische geld betaald heeft, kent het: de man stond op het biljet van duizend frank.
Liggende boer, 1929
Vroeger vond ik Permeke te aards, te donker, te zwaar, niet echt verfijnd: ik had het niet zo voor de man. Na deze retrospectieve heb ik geleerd hem te begrijpen, beter naar zijn werk te kijken, en ik ben tot de bevinding gekomen dat hij een zeer groot kunstenaar is. Dat van die '2012's Must-see Retrospective' is wel juist, vind ik.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten