De Fabiolazaal - Frans Masereel

Op de tentoonstelling 'Rondom Permeke' hangen ook twee houtsneden van Frans Masereel uit de jaren 30 van de vorige eeuw. Ze wijken nogal af van alle andere werken die je er ziet: het zijn zwart-wit werken, en ze zijn te situeren in de stad. De eerste heet 'Nocturne': een grote man met arbeiderspet kijkt uit de hoogte naar een vrouw met een witte schort, een meid allicht. Zij kijkt niet met erg veel vertrouwen naar hem op: de schrik is van haar gezicht af te lezen. Veel romantiek is er niet te verwachten van deze ontmoeting. 'Nocturne' is dan ook een wrange titel voor deze houtsnede: de vervreemding van de stad kun je erin voelen. Masereel sneed dan ook de moderne thema's aan, hij verschilt wel  wat van Permeke en andere Vlaamse kunstenaars uit zijn tijd.

Frans Masereel: Nocturne, 1932

De tweede houtsnede komt uit 1937 en draagt als 'Le Prophète', inderdaad in het Frans. Een of andere waanzinnige reus, een engel der wrake of een Magere Hein danst met ongelooflijke stappen boven en voorbij een stad die in complete vernieling en verwoesting ten onder gaat: er woedt een infernale brand, in het midden staan de lopen van kanonnen klaar, achter de engel des doods heeft een kruis geen enkele invloed, op de voorgrond lopen mensen verschrikt weg, een naakte danseres uit een cabaret van licht allooi ligt schijnt op de massa te liggen, de decadentie is compleet. De voorbijrazende reus is duidelijk een onheilsprofeet. Dit werk dateert van drie jaar voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog: visionair was Masereel alleszins. De verschrikkingen van de nakende oorlog - de wereldbrand - heeft hij zeer indrukwekkend weergegeven.

Frans Masereel: Le Prophète

Overigens bestaat er in de Vlaamse kunst nog zo'n werk: de 'Dulle Griet' van Pieter Bruegel. Dat schilderij uit de zestiende eeuw is geïnspireerd door de zegs- wijze 'een roof voor de hel doen'. Volgens de Wandelgids van het 'Museum Mayer Van Den Bergh' 'werd het in zijn tijd gezegd van iemand die voor niets of niemand terugschrok. Bruegel past het hier toe op een uitzinnige vrouwenfiguur die te vuur en te zwaard door een tumultueuze wereld trekt die zijn einde nabij is.' Het is niet al e moeilijk om ook hier een verbeelding van oorlog in te zien: de zestiende eeuw was bij wijze van spreken een militair conflict. Het werk is even pregnant als dat van Masereel.

Pieter Bruegel: Dulle Griet.

Wat mij aan de houtsneden van Masereel ook erg interesseerde, zijn de tekstjes die eronder staan. Op de tentoonstelling heet het werk wel 'De profeet', maar op de houtsnede zelf staat de Franse titel die de kunstenaar eraan gegeven heeft. En dan verder naar het midden 'A Cam. Huysmans, bien cordialement, Frans Masereel'. Op de 'Nocturne' staat 'A M. Huysmans, A Mme. Huysmans'. Dat verbaasde me  nogal: Frans Masereel is een Vlaming, net zo goed als Kamiel Huysmans, die vanaf 1910 samen met de liberaal Louis Franck en de katholiek Frans van Cauwelaert nog voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit gestreden heeft. 'De drie kraaiende hanen' werden zij genoemd. En dan titels en opdrachten in het Frans? Eigenaardig vond ik dat.

Blijkt uit een paar biografische feiten dat Masereel in 1889 in Blankenberge geboren is, uit welgestelde Gentse ouders, die er elk jaar twee maanden vakantie doorbrachten. Frans zal die mensen ook niet onbekend zijn geweest. In 1910 gaat Masereel in Parijs wonen, bij het uitbreken van de eerste Wereldoorlog vlucht hij naar Genève, later verblijft nog in Frankrijk (Parijs, en in de buurt van Boulogne), na de Tweede Wereldoorlog verblijft hij in Avignon en Nice. In Avignon sterft hij in 1972. Masereel moet zich in het Frans erg goed thuis gevoeld hebben, dat kan niet anders. Franse titels van zijn houtsneden en Franse opdrachten erop zijn dus echt niet zo vreemd.

Er bestaat een biografie van Masereel door Joris Van Parys: die zou ik eens moeten lezen, vele van mijn vragen zouden dan ongetwijfeld eens antwoord krijgen. Uitgebreid is mijn kennis van zijn leven en werk niet echt. Ik kan eens naar Kasterlee rijden, misschien hebben ze daar de biografie in het Masereel Centrum.

P.S.: ondertussen heb ik de biografie al besteld bij De Slegte. Dat wordt lectuur voor volgend jaar.