Henri Matisse: la couleur découpée - I

Henri Matisse is een kunstenaar voor wie ik altijd bereid ben een behoorlijke verplaatsing te doen: ik heb werk van hem gezien in Düsseldorf, voor 'La Danse' heb ik een weekendje Amsterdam uitgetrokken, en zijn model Lydia Delektorskaya heeft me in 2010 een eerste keer naar Le Cateau-Cambrésis gevoerd. Dat stadje in het 'Département du Nord' is de geboorteplaats van de man, en in het Palais Fénélon aldaar heeft hij een museum dat het bezoeken meer dan waard is. Op dit ogenblik loopt er een tentoonstelling met de titel 'Matisse, la couleur découpée - une donation révelatrice'. En 'les découpés' van Matisse - zijn knipsels - zijn echt bijzonder, dus ik nog eens naar Le Cateau. Het zal inmiddels duidelijk zijn dat ik het heb voor Matisse.

Henri Matisse

Tijdens de laatste tien jaar van zijn leven, vanaf zijn 75ste, ontbrak de schilder de kracht om nog te werken zoals hij dat altijd gedaan had, maar hij bleef niet bij de pakken zitten en zocht naar andere manieren om creatief bezig te kunnen blijven. Hij liet vellen papier door assistenten met gouache beschilderen, telkens eenkleurig, maar in totaal ging het toch over dertig verschillende kleuren. Uit die vellen knipte hij dan allerlei vormen en stelde daarmee nieuwe werken samen, kleinere, maar ook echt wel zeer grote. Op de tentoonstelling wordt hij 'le tailleur de lumière' genoemd en over zijn werkwijze kun je lezen: 'De grands ciseaux lui servent à révéler les formes, réunissant dans un seul geste la couleur et le dessin.' 'Schilderen met de schaar' zou je het kunnen noemen, en tegelijk een beetje beeldhouwen, want de afzonderlijke vormen zijn telkens verschillend. En vormen en kleuren samengebracht maken dan een schilderij, zonder dat Matisse zelf een penseel gehanteerd heeft.

De ondertitel van deze tentoonstelling, une donation révélatrice, duidt aan dat het om een schenking gaat: met name van de familie Matisse aan dit museum en aan het Matisse Museum in Nice, waar de man begraven ligt. Le Cateau heeft zo 443 knipsels gekregen, Nice evenveel. Ze zijn nooit gebruikt in een werk, maar de familie heeft ze ook nooit weg kunnen gooien. Het zijn overschotjes van de enorme voorraad 'découpés' die de kunstenaar had aangelegd: een artist's block' stond er kennelijk nog niet aan te komen toen hij in november 1954 op zijn 85ste stierf.

Seize découpées - zestien knipsels

Die ongebruikte elementen worden hier getoond: kleine en grotere. Op de foto zie je er die zo in 'La Gerbe' hadden kunnen zitten: ze zijn zeer gelijkaardig, maar niet dus. Op filmpjes kun je Matisse ook de vormen zien uitknippen: hij was best handig met zijn grote schaar, en hij wist zeer goed welke vorm uit het papier moest komen. Die knipsels worden ook geconfronteerd met afgewerkte kunst van de schilder, en dan zie je meteen hoe hij met verschillende vormen en kleuren een 'doek' bij elkaar puzzelt. Een prachtig voorbeeld daarvan is 'De Creoolse danseres, een werk uit 1950 dat al een beetje afmeting heeft: 2,05 bij 1,20 m. Veel beweging en kleur zit erin, en licht.

De Creoolse danseres, 1950

In 1930 heeft Matisse een reis naar Tahiti gemaakt, en daarvan keert hij terug met foto's, tekeningen en herinneringen die onder andere zijn werk van na de Tweede Wereldoorlog inspireren: twee echt grote 'doeken' zijn 'Océanie, le ciel' en 'Océanie, la mer': 177 bij 370 cm. Op een beige achtergrond zie je alle mogelijk leven - allemaal witte knipsels zijn het - in de hemel en uit de zee door elkaar evolueren. Niet zo kleurrijk als zijn meeste werk, maar indrukwekkend in ieder geval.

Océanie, le ciel, 1946

Océanie, la mer, 1946

De kunstenaar gebruikte hetzelfde procedé om boeken te ontwerpen, boekomslagen, glas-in-loodramen en ook voor een van zijn onbetwiste meesterwerken: de decoratie van de Rozenkranskapel in Vence. Een zeer rijk werk heeft Matisse nagelaten.