Zepperen, Sint-Genovevakerk: de muurschilderingen - 1

De muurschilderingen in de Sint-Genovevakerk komen uit het einde van de vijftiende eeuw, of uit 1509: op twintig jaar komt het niet echt aan. Maar tijdens de Contrareformatie, in 1643, op het einde van de Tachtigjarige Oorlog, werden ze met een laag kalk overschilderd. De tijden waren kennelijk veranderd: kritiek op het instituut moest geweerd worden, het moest allemaal iets verhevener en deugdzamer. Op het einde van de negentiende eeuw, in 1898, ontdekte priester-historicus Polydoor Daniëls de werken: ze waren dan wel geconserveerd, maar er diende toch ook restauratie aan te pas te komen.

Boven het rechterzijaltaar bevindt zich 'Het Laatste Oordeel', een voorstelling van de jongste dag, waarop Christus het oordeel zal vellen over de levenden en de doden. Hij zit centraal op een regenboog, een beeld dat bij de Vlaamse primitieven ook voorkomt, zo bij voorbeeld op Van der Weydens 'Laatste Oordeel' dat in Hôtel Dieu in Beaune hangt: de onbekende kunstenaar moet de traditie gekend hebben. Naast hem twee groepjes heiligen: rechts vrouwen, die talrijker zijn dan de mannen links, maar je kunt erover lezen dat er links gewoon meer plaats was. Helemaal links wordt de 'civitas dei' afgebeeld als een kasteeltoren: je komt er zomaar niet binnen. Sint-Pieter, met de obligate sleutel in zijn rechterhand, leidt met zijn linkerhand de eerste van een rij gelukzaligen de eeuwige zaligheid binnen.

Het Laatste Oordeel

Christus, de Opperrechter, draagt de sporen van de kruisiging: wonden in zijn handen en die van de lanssteek in zijn rechterzij. Oog voor het correcte detail heet dat dan. Achter zijn schouders bevindt zich het zwaard van de rechter: rechts van hem het gevest, boven de verdoemden die naar de hel moeten, links is het een bloeiende tak bloemen geworden, boven de gelukzaligen natuurlijk. De bloemen kunnen volgens mij geen andere dan egelantieren zijn, ook een symbool voor Christus, want hij is degene die genoemd wordt 'In liefde bloeyende'.

De Opperrechter

Er staat ook heel wat Latijnse tekst op de schildering, al dan niet lees- en verstaanbaar. Uit een bazuin-met-kronkel van een engel klinkt 'Surgite vos mortui', en boven het zwaard van Christus 'Et venite ad judicium', of in passend plechtig Nederlands 'Staat op gij doden, en komt naar het oordeel'. Onder die engel staat de aartsengel Michael, die de zielen weegt. Daar vind je iets grappigs: een duiveltje probeert aan de rechterschaal van de balans de weging te saboteren, maar Michael duwt hem met zijn kruisstaf weg: het oordeel moet en zal correct zijn!

De aartsengel Michael, de zielen wegend

Het meest dramatische deel van het werk zit in de linkerbenedenhoek: de hel en haar verschrikkingen. Ze wordt voorgesteld als een afschuwelijk en enorm draakachtig monster, zijn muil ver opengesperd om alle verdoemden op te kunnen slokken, en voor de zekerheid zit er nog een stevige ketting voor. Net achter de ketting staat een interessant rijtje mensen: een bisschop met mijter, twee koningen met kronen, een pastoor met hoed en een monnik met tonsuur, 'bien etonnés de se trouver ensemble'. Vlak voor de muil zit een naakte vrouw van lichte zeden, belaagd door een duivel, je ziet een zondaar op een pijnbank gegeseld worden en twee andere worden met de kruiwagen aangevoerd. Bijzonder levendig en kritisch voor kerk en samenleving is dit tafereel, om duimen en vingers af te likken! Het zou me niets verwonderen dat de overschildering in de zeventiende eeuw hier haar reden vindt. Het lijkt me dat de kunstenaar ook zeer goed naar miniaturen gekeken moet hebben: die open muil lijkt nog op een grote hoofdletter 'D', en in de ruimte van de letter wordt dan de tekening gemaakt. En de stijl lijkt me ook zeer verwant. De tekst heeft het hier over 'dolor, pena, desolatio plena'. In een vers gezegd: 'Laat alle hoop varen, gij die hier binnentreedt.'

De helse verschrikkingen, het inferno.

Toch heeft het iets satirisch en komisch, schopt het tegen zere benen en probeert het heilige huisjes om te duwen: ik kan het wel waarderen. Puik werk vind ik het.