Laat ik met een schilderij van Jakob Smits beginnen voor ik iets over Schmalzigaugs doeken zeg. Het is het eerste werk dat in het oog springt als je de tentoonstelling binnenkomt, en het heet 'Portret Jan Caers': hij was ongetwijfeld boer, want zijn rechterhand is aardebruin. Hij rust met zijn ellebogen op zijn knieën, houdt zijn handen bij elkaar, niet om te bidden, maar om te rusten en te overdenken hoe zwaar zijn leven is (geweest). Moe ziet hij eruit, in zichzelf gekeerd, zich afvragend wat zijn zware travakken hem opgeleverd heeft, of het allemaal de moeite waard geweest is; voor mij lijkt hij de balans van zijn leven op te maken. Hij doet me denken aan de roman 'Hard labeur' van Isidoor Teirlinck, de vader van Herman. Ik vind het alleszins een prachtig schilderij, eentje dat ik van Smits nog nooit gezien had
Uitgerekend dit schilderij hing in het salon van de ouders van Jules Scmhalzigaug, bij echt rijke burgers. Natuurlijk heeft Jules dit ook zeer goed gekend: hij was artistiek begaafd, en dit maakte de afstand tot de meester uit Achterbos natuurlijk kleiner. Ik weet niet of hij door 'Jan Caers' met Jakob Smits in contact gekomen is, maar het zou zomaar kunnen!
Jakob Smits, Portret Jan Caers
Vanaf 1912 verblijft Schmalzigaug in Venetië, en die stad wordt een rijke inspiratiebron voor de jonge schilder. Bruggen zijn er in de stad genoeg, en natuurlijk worden die door hem op doek vastgelegd: de stijl lijkt mij eerder fauvistisch, een manier van schilderen die bij ons toentertijd ook door rik Wouters werd gebruikt.
Jules Schmalzigaug, Brug, Venetië, 1912
In dezelfde stijl zijn twee gezichten van het San Marcoplein, een met de Torre dell'Orologio in het midden op de achtergrond: dit werk is duidelijk nog veel 'wilder' dan de brug. Je ziet mensen op de voorgrond, rechts een deel van de gevel van de San Marco Basiliek, en van achteren nog een aantal gebouwen. Maar mensen, kerk en gebouwen zijn als onderwerp niet zo belangrijk, vooral de kleur en de sfeer zijn dat wel, het neigt bijna naar abstracte kunst. De aandachtige kijker kan met enig moeite een Italiaanse vlag herkennen, rechts van en iets hoger dan de onvolmaakte cirkel die het uurwerk moet voorstellen. Je zou kunnen denken dat Schmalzigaug dit met enige hevige energie op het doek gebracht heeft.
Jules Schmalzigaug, La piazzetta di San Marco naar de Torre dell'Orologio, Venetië, 1912
Nog heviger is hij te werk gegaan met het zicht op de Basilica: nergens scherpe contouren, geen echt rechte lijnen, het doet mij denken aan wanneer bij heel warm weer de warme lucht boven een asfaltweg opstijgt. Exacte vormweergave is niet meer belangrijk, wel de suggestie van een sfeer.
Jules Schmalzigaug, Zicht van La Piazzetta di San Marco naar de Basilica, Venetië 1912
Het volgende werk, 'Uitdrukking van kleur en beweging: interieur van de Basiliek San Marco', vind ik een regelrecht meesterwerk. Dat het om een kerk gaat kun je zien aan een kruisje in de achtergrond en iets daarboven gewelven die gesuggereerd worden, maar de basiliek is alleen aanleiding tot het weergeven van kleur en beweging: Schmalzigaug heeft de titel van die werk perfect gekozen. Want inderdaad, meer dan kleur en beweging zie je niet: het is een draaikolk van beweging, nergens op het doek houdt de werveling op, en evenmin de afwisseling van het kleurenfestijn, een erg lyrisch werk vind ik het! Dit schilderij doet me overigens denken aan Paul van Ostaijen, die op het einde van zijn carrière zuivere ik-loze lyriek schreef: dit is ik-loze schilderkunst, duidelijk abstracte schilderkunst. Heel enthousiast word ik ervan: het is dan ook een blij schilderij vol vreugde. Ongemeen prachtig vind ik het, is het!
Jules Schmalzigaug, Uitdrukking van kleur en beweging: interieur van de Basiliek San Marco, Venetië, 1913
Een ander voorbeeld daarvan is 'Grafzicht met bomen in Delft, 1915-1917'. Dit is een landschapsschilderij van een kerkhof, maar weer is dat haast niet te merken. De kleuren zijn weer het belangrijkst en de weergave van het licht, wat Schmalzigaug zo treffend gelukt is. Het is niet zo wervelend als 'Uitdrukking van kleur en beweging', maar we zijn dan ook op een kerkhof. Teder vind ik het wel.
Jules Schmalzigaug, Grafzicht met bomen in Delft, Den Haag, 1915-1917
Als je die laatste twee werken bekijkt, moet de tot de conclusie komen dat het echt jammer is dat de schilder al in 1917 uit het leven gestapt is. Wie weet wat voor meesterwerken had hij nog gemaakt. Anderzijds: hij heeft deze twee schilderijen ook niet kunnen bederven door later minderwaardig werk. Hij was ongetwijfeld een groot kunstenaar. Wat de tentoonstelling betreft: niet te missen! Zeg dat ik het gezegd heb.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten