Merksplas: het Pannenhuis

Op de Romeinse wandeling in Merksplas kun je het oudste gebouw van het dorp zien: geen prachtig geconserveerde villa, geen tempeltje van Diana of een of andere sater die ook op konijnen jaagde, wel het Pannenhuis uit 1654. Het is te vinden op het Hoekeinde, vlak bij de Mark. Waarom dat Pannenhuis zo heet, vraag ik me dan af: niet alle huizen toentertijd hadden een strooien dak, er moeten toch meer pannendaken geweest zijn. En dan vind je het volgende: 'pannenhuis' is in feite een volksetymologie: het oorspronkelijke woord voor zo'n huis was 'paanhuis'. En 'paan, of  'panne' is de Middelnederlandse benaming voor brouwketel. Volgens het 'Middelnederlandsch Handwoordenboek' van Verdam is een 'panhuus' een brouwerij of een brouwhuis. In die tijden waren de dorpelingen verplicht hun bier in het paanhuis te brouwen, zodat de heer van het dorp of het gebied meteen wist hoeveel belastingen de mensen verschuldigd waren en moesten betalen. Want, laten wel wel wezen, ook in vroegere tijden ging alleen de zon voor niets op. Overigens zijn de namen 'Panis' en 'Impanis' zijn van dergelijke paanhuizen afgeleid: ze betekenen letterlijk 'uit het paanhuis'.

Het Pannenhuis, lichtjes achterover leunend

Ons Pannenhuis, oorspronkelijk een afspanning annex brouwerij, staat dus vlakbij de Mark: toen daar nog geen brug lag, was het ook de bedoeling de postkoets te helpen de doorwaadbare rivier te over te steken: een soort van dienstencentrum was het met andere woorden. De herberg heette 'De Zwaan', en daar hielden ook rondtrekkende rechters geregeld zitdag om vonnissen te vellen. In de zuidelijke zijgevel zit een geveltopteken van gesinterde baksteen, een kruis, symbool van die rechters en hun zitdagen.

Herberg 'De Zwaan', raam boven de voordeur

1654 en het kruis van de rechters

Toen de weg Hoogstraten-Merksplas een ander tracé ging volgen, verloor het huis zijn functie en werd het een hoeve. Daarvan getuigt nog de solide schuur naast het huis.

De solide, gerestaureerde schuur

Als je het Pannenhuis en de schuur ziet staan, merk je gelijk dat het om iets speciaals gaat. Dank zij toeristische gidsjes en het internet begint het gebouw zijn verhaal dan te vertellen. Tegenwoordig woont Raf Huet er, dat is de kunstenaar-glazenier van de bazuinende engel in de kerk van Hoogstraten: zonder twijfel heeft hij bijgedragen aan het behoud van dit stuk Kempisch erfgoed. De gemeenschap mag er onder anderen hem dankbaar voor zijn.