Johannes is zelf aan het woord in 4:3-7: hij beschrijft wat hij ziet rondom Gods troon. 4:6: 'En voor de troon was als een glazen zee, kristal gelijk. En midden in de troon en rondom de troon waren vier dieren, vol ogen van voren en van achteren. (7) En het eerste dier was een leeuw gelijk, en het tweede dier een rund gelijk, en het derde dier had een gelaat als van een mens, en het vierde dier was een vliegende arend gelijk. (8) En de vier dieren hadden elk voor zich zes vleugels en waren rondom en van binnen vol ogen en zij hadden dag noch nacht rust, zeggende: Heilig, heilig, heilig is de Here God, de Almachtige, die was en die is en die komt.' Dat het hier om een visioen gaat, mag zonder meer duidelijk zijn, en in bepaald opzicht doet het wat SF- of horrorachtig aan, met abnormaal uitziende dieren die je in films van tegenwoordig wel meer dan eens ziet. Maar Johannes heeft het dus over Gods troon.
Opmerkelijk vind ik dan weer dat die vier dieren later de symbolen van de vier evangelisten geworden zijn, en dat dit bas-reliëf een moderne versie is van de tetramorf, een gegeven dat je op of in veel Italiaanse kerken kunt zien, veel meer dan bij ons. De tetramorf symboliseert meteen ook de vier evangeliën, de grondvesten van het katholieke geloof. Niet te verwonderen dat dat beeld zo vaak duidelijk aanwezig is: het moet in vroegere tijden een uitstekend stuk didactisch materiaal geweest zijn.
In ons bas-reliëf zit Christus ten troon, oordelend over goeden en bozen, boven hem zweeft de Heilige Geest, aan zijn linkerschouder komt een engel met de sleutel van de hemelpoort aangevlogen, aan zijn rechterschouder vliegt een andere engel de bijbel aan: in het geopende boek zijn de letters 'alpha' en 'omega' duidelijk leesbaar: ik ben het begin en het einde. Dit werk treft mij bijzonder omdat je het zeer vaak op of in Italiaanse kerken tegen kunt komen, maar dan is het werk van kunstenaars uit de veertiende en vijftiende eeuw, of uit de renaissance. Maar kennelijk is de traditie niet helemaal dood. Tesei (als hij het is) heeft ze met moderne vormen weer zichtbaar gemaakt. En nog iets: eigenlijk is het ongelooflijk, hoeveel informatie die man in een beeld kan stoppen.
Moderne tetramorf
Het tweede apocalyptische beeld heeft betrekking op hoofdstuk 21:1-27: 'De nieuwe hemel en de nieuwe aarde' en 'Het nieuwe Jeruzalem'. Hoofdstuk 20, dat er natuurlijk onmiddellijk aan voorafgaat, heeft twee delen: 'Het duizendjarige rijk' en 'Het laatste oordeel'. Ik zal heel die Openbaring eens gaan lezen, wie weet wat kom ik er nog in tegen? In 'De nieuwe hemel en de nieuwe aarde' vind ik de uitdrukkingen 'Zie, Ik maak alle dingen nieuw' - ooit door GB gebruikt als reclameslogan
- en 'Ik ben de alfa en de omega, he begin en het einde'. In 'Het nieuwe Jeruzalem' ziet Johannes hoe God het nieuwe Jeruzalem uit de hemel neer laat dalen: een schitterende stad zal het zijn, versierd met allerhande edelstenen, er zal geen nacht meer zijn, zon en maan zijn niet meer nodig, ' want de heerlijkheid Gods verlicht haar en haar lamp is het Lam'. Dat Lam is natuurlijk Christus. Vers 26-27: 'en de heerlijkheid en de eer der volken zullen in haar gebracht worden. En in haar zal niets onreins binnenkomen, en niemand, die gruwel en leugen doet, maar zij alleen die geschreven zijn in het boek des levens van het Lam'. Voorwaar ik zeg u: als visioen kan het ermee door. De intocht van de 'volken in Jeruzalem' wordt hier uitgebeeld. van onderen zie je dan weer het moderne leven: een kleine stad met een haventje aan zee. En dan zijn we weer in Trapani.
De intocht der volken in het nieuwe Jeruzalem
Het laatste bas-reliëf toont dan de heerlijkheid van het Lam Gods zelf: centraal staat het Lam overwinnend met de vlag op het Boek der Boeken, het beeld maakt nog eens ten overvloede duidelijk dat Christus het begin en het einde is, een aantal Italiaanse heiligen, onder wie Padre Pio verband met onze tijd), staan vererend voor zijn troon waarvan de achtergrond de vorm van een kruis heeft: dit is de ultieme overwinning van het Goede op het Kwade, en de verheerlijking ervan. In de Openbaring staat dan dit (22:3-5): 'en de troon van god en van het Lam zal daarin zijn en zijn dienstknechten zullen hem vereren, (4) en zij zullen zijn aangezicht zien en zijn naam zal op hun voorhoofden zijn. (5) En er zal geen nacht meer zijn ...'.
Letterlijk: de apotheose
Deze zes bas-reliëfs zijn van het interessantste dat ik in Trapani gezien heb: het is alleen jammer dat ik van het zesde geen foto heb, en 'Terug naar Trapani' lijkt me eerder een te grote moeite. Maar over dit werk is nagedacht. Van wie de kunstenaar deze opdracht gekregen heeft, weet ik niet, misschien van de bisschop van Trapani, die zijn paleis heeft vlak naast de kathedraal? Links hangen de 'citaten' uit Matteus, die leren dat je de consequenties van je keuze moet nemen, dat je met enig overleg behoort te leven, in het midden en rechts komt de Apocalyps in beeld: de tetramorf, en ten slotte, aan de poorten die iedere gelovige moet passeren wil hij de kerk binnengaan, de intocht in het nieuwe Jeruzalem de finale apotheose. Zin voor symboliek kan men opdrachtgever en schepper niet ontzeggen. Een weloverwogen lering met beeldend materiaal is het geheel, waarbij de kunstenaar oude verhalen nieuw heeft gemaakt. Je moet je bijbel wel opslaan om te weten te komen wat er allemaal staat en hangt, maar je komt er wel achter.
Of je daar dan allemaal nog in moet geloven, dat is een kwestie van ieders godsvrucht en vermogen. Wat mezelf betreft: ik ben lang geleden van mijn geloof afgevallen, dat is iets uit een vroeger leven. Maar de verhalen die zoveel troost bieden en zaligheid beloven, boeien mijn nog steeds: het geheel van die verhalen is wat ik zou noemen een prachtig bouwwerk. Erin geloven dat is iets anders: ik denk dat la condition humaine accepteren zoals ze is, veel realistischer is. Met alle respect voor wie er anders over denkt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten