Vlassenbroek en verder

Een eindje stroomopwaarts ligt ook nog op de rechteroever van de Schelde, maar al in Oost-Vlaanderen het piepkleine dorpje Vlassenbroek: ik had er nog nooit van gehoord, maar wie ben ik? Toch ligt het er klaar en duidelijk, een beetje idyllisch zelfs. Het staat dan ook bekend als kunstenaarsdorpje. En het heeft een merkwaardige kerk, waaraan gebouwd is van de twaalfde tot in de zeventiende eeuw. Niet aan een stuk door wel te verstaan, maar herhaalde verwoestingen maakten steeds weer nieuwe verbouwingen en herstellingen nodig. Dat is dan ook mooi te zien aan de gebruikte steen: het oorspronkelijke deel van deze Sint-Gertrudiskerk is opgetrokken in Balegemse zandsteen, - zoals nogal wat kerkjes in  deze streek - en toen die zandsteen niet meer voorhanden was, gebruikte men gewoon baksteen.

  

Sint-Gertrudiskerk te Vlassenbroek: witte zandsteen uit de 12de-13de eeuw, baksteen van na 1500

Aan de voorgevel van de kerk zijn eer aantal bas-reliëfs in terracotta bevestigd. Hoe oud ze zijn, weet ik niet, maar de weersomstandigheden hebben er hun best op gedaan: barsten in de platen, stukken die er gewoon af zijn. Ze vertellen het verhaal van Christus tot zijn twaalf jaar.  Als je links onderaan begint, zie je eerst de boodschap aan Maria, dan de ontmoeting van Maria en Elisabeth, iets hoger wordt de geboorte uitgebeeld, daarnaast de opdracht in de tempel, waarbij Simeon Christus 'een licht tot verlichting van de heidenen' noemt (Lucas 2:32), en helemaal van boven zie je de jonge Christus in de tempel de hogepriesters onderwijzen. In die tijd kon de gewone mens niet lezen, maar hij kreeg wat voor hem en zijn zielenheil belangrijk was in een beeldverhaal gepresenteerd. Had ik ook nog nooit gezien: je steekt op de meest onverwachte plaatsen en plekjes iets op.

Het beeldverhaal over de jonge Christus

Baardegem

Zo ook kun je een merkwaardige kerk zien in Baardegem (deelgemeente van Aalst). Die is ook opgetrokken met zandsteen, afkomstig uit het 'Kravaalsbos'; de paters uit de nabij gelegen abdij van Affligem ontgonnen hem. Die Sint-Margarethakerk is laat Romaans: ze dateert uit de dertiende eeuw. Dat is mooi te merken aan de toren: die is behoorlijk stoer, de vier blinde vensters hebben inderdaad Romaanse rondbogen, en de vensters met galmgaten daarboven hebben licht geknikte bogen: de gotiek komt eraan, ook in de kleine dorpskerk. Speciaal is de zogenaamde 'traptoren' die in  de plaats gekomen is van de rechter steunbeer, en die de kerk daar eventjes het uitzicht geeft van een versterkte vesting. Overigens heeft die traptoren ook schietgaten, net zoals de toren zelf, boven de rozetten. Niet te verwonderen is het dus dat na de godsdienstoorlogen (eind zestiende eeuw) de kerk 'toch nog overeind stond, maar dan totaal uitgebrand'.

 Baardegem: Sint-Margarethakerk

In het Kravaalsbos zien we de laatste stille getuige van de ontginning van de Balegemse zandsteen. De abdij van Affligem ontgon die steen vanaf de twaalfde eeuw, maar een en ander liep ten einde tegen het begin van de zestiende eeuw. Waar die steen gewonnen werd, ligt nu een grote vijver, midden in het bos. Veel kerken in de streek zijn met deze zandsteen gebouwd, maar ook de Sint-Michielskathedraal in Brussel en de Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch: hij werd duidelijk in het hele hertogdom Brabant gebruikt, hij was vijfhonderd en meer jaren geleden 's lands roem, kun je wel stellen.

Kravaalsbos: vroeger zandsteengroeve, nu vijver