Frans Masereel: Belgisch

Het zou best kunnen dat Masereel meer tijd in het buitenland dan in België heeft doorgebracht: hij was geen lokaal tweederangskunstenaartje, dat zal bekend zijn. Maar het vaderland vergeten deed hij ook niet. De houtsnede 'Souvenir de mon pays' vind ik best wel goed: in twee nissen naast elkaar staan een vrouwen- en een mannenfiguur. Zij stelt, zou je kunnen denken, Onze-Lieve-Vrouw voor, maar ze heeft maar een kleine aureooltje. Aan haar voeten staan wel Vlaamse torens: over Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen gaat het kennelijk. De man naast haar is gewoon een beschaafde, gesettelde burger, natuurlijk een regelrechte, onvervalste bourgeois in de ogen van Masereel. Hij vertoont geen kentekens van enige heiligheid, hij staat wel te bidden, maar beiden, man en vrouw, zien er vooral saai en weinig tot de verbeelding sprekend uit. Ik kan niet anders dan denken dat zij niet zozeer heilig zijn dan wel schijnheilig. Het brave, levenloze katholieke Vlaanderen wordt hier uitgebeeld. Deze houtsnede komt uit 1921, een tijd waarin de goegemeente niet meteen wild werd van dergelijke kunstwerken.

Souvenir de mon pays

'Non, Nooit, Jamais' staat op de borden die de betogers meedragen in Brussel eind 1960, begin 1961: tegen de eenheidswet van de regering van vader Gaston Eyskens protesteren zij. De kreet 'Eyskens buiten!' was toen niet uit de lucht, herinner ik me nog. De wet beoogde de verbetering van 's lands economische situatie, want die dreigde eerder precair te worden: de werkloosheid steeg, in Wallonië werden een aantal mijnen gesloten en Congo was net onafhankelijk geworden. Eyskens wil de problemen oplossen door 7 miljard Belgische frank nieuwe belastingen te heffen, te besparen op onderwijs en landsverdediging, en strengere controle op de werkloosheidsuitkeringen en het pensioenstelsel van sommige ambtenaren. Dit schoot natuurlijk in het verkeerde keelgat, en massale stakingen en betogingen waren het gevolg (bron: Wikipedia). Pour la petite histoire: een klein lichtpuntje voor het geplaagde vaderland was het huwelijk van
Koning Boudewijn met Fabiola. Op 15 december 1960 was dat: heel het land zat voor de buis.

De wet werd toch gestemd, maar de regering Eyskens viel niettemin. Haar opvolger, de regering Lefèvre-Spaak, zal de Eenheidswet toch uitvoeren, gefaseerd weliswaar.

Tegen zoveel sociale afbraak komt Masereel natuurlijk in het geweer: een steeds breder wordende stoet betogers nadert, hun boodschap is overduidelijk, en de Belgische vlaggen wijzen op de eenheid van de bevolking: geen communautair gedoe hier!

Manifestation à Bruxelles, 1961, olieverf op doek

Ook op latere leeftijd had Masereel zijn engagement en weerbaarheid niet verloren, ook al ging het over zijn kleine vaderland. Maar een spannende tijd was het toen wel, dat staat me nog levendig bij. En daar getuigt ook dit schilderij van.