zondag 30 september 2018

Antwerpen Barokjaar 2018 - Sint-Pauluskerk, schilderijen

Bij de Sint-Pauluskerk hoorde indertijd ook een dominicanenklooster, en die dominicanen waren echte voorvechters van de contrareformatie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat boven de biechtstoelen aan de noorderzijbeuk de '15 Mysteriën van de Rozenkrans' hangen, vijftien schilderijen met taferelen uit het leven van Christus en Maria: daar is van 1617 tot 1620 door de beste Antwerpse kunstenaars aan gewerkt. De reeks begint met de aankondiging aan Maria en eindigt met haar tenhemelopneming. Dat die werken daar niet hingen voor het esthetisch genot van de kerkgangers, zal duidelijk zijn. Een groot didactisch middel waren ze: ze toonden de waarheden waaraan de mensen moesten geloven en waaraan ze zich te houden hadden. En voor elk van die schilderijen konden ze tien Weesgegroetjes bidden, ter vermeerdering van hun godsvrucht en ter versterking van hun geloof. 

Ondertussen kun je ze daar nog altijd bewonderen, want het zijn geen prutswerkjes. Van Cornelis de Vos hangt er een 'Aanbidding der herders': het volle licht valt op het Christuskind en zijn moeder vlak boven hem, links zorgt de herderin met wit hemd en schort voor het tweede lichtpunt (en evenwicht in het schilderij), en centraal boven vormen de engeltjes het derde. De vier herders in het midden en de vrouw naast hen zijn donkerder, en de man achter Maria is als het ware een achtergrondfiguur. Het lam midden op de voorgrond verwijst natuurlijk naar de herders, maar net zo goed is dat het Lam Gods. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat De Vos het werk van Caravaggio gekend moet hebben. Een mooi en geslaagd doek vind ik het zeker.


Cornelis de Vos, Aanbidding der herders

Van Rubens is de 'Geseling van Christus': twee forse figuren zet hij neer. De gespierde beul haalt met volle kracht en overtuiging uit om zijn karwats meedogenloos op de naakte rug van de Heiland neer te laten komen: spanning en geweld. De rest van het schilderij blijft eerder vaag, het doet er in feite niet toe.

D

Rubens, Geseling van Christus

Antoon van Dyck heeft de 'Kruisdraging van Christus' opgeleverd, maar van een kruis is echt niet veel te merken. Christus lijkt net gevallen te zijn, en de man achter hem houdt hem aan zijn schouders vast om hem weer recht te krijgen. Jezus kijkt zijn moeder hulpeloos en smekend aan: verlos me van deze beproeving, lijkt hij te vragen. Maar natuurlijk is zij, net als de man naast haar, volkomen machteloos. De anderen, die Christus naar Golgotha moeten brengen, kennen geen mededogen, en gaan zonder scrupules met hun wrede bezigheden voort. Drama en geweld: barok uit de boekjes.


Antoon van Dyck, Kruisdraging van Christus

De 'Kruisdood van Christus' is van Jacob Jordaens: werk van een protestant in een katholieke kerk! Rechts van het kruis twee huilende vrouwen, Martha en Maria Magdalena zou ik denken. Links Maria en Johannes de Evangelist die ontzet naar het gelaat van de dode Heiland kijken, verslagen zijn ze.


Jacob Jordaens, Kruisdood van Christus

Iets voorbij de '15 Mysteriën' hangt nog een 'Aanbidding der herders', een Rubens uit 1609. Het is veel groter dan de doeken van de 15 Mysteriën, en de schilder had dus ook veel meer plaats om alles eens goed in de verf te zetten, wat hij dan ook met bravoure gedaan heeft. De compositie op zichzelf is de moeite waard: als je je blik laat vertrekken bij het hoofd van Maria, hem dan laat zakken op het Christuskind, dan naar links gaat en zo omhoog, dan kom je tenslotte uit bij de engelen in de hemel, vlak boven het hoofd van de Moeder Gods: een perfecte cirkel vol beweging is dat. Je ziet het gelukzalige gezicht van Maria, twee herders die vol vreugde glimlachen, een herder die opkijkt naar een collega met de blik van 'Zie je wat hier gebeurd is?', en helemaal van boven twee engeltjes die op de kleine Jezus neerkijken en even gelukkig zijn. Beweging, dynamiek en emotie: wat wil je nog meer. Die 'Aanbidding' van Cornelis de Vos vond ik ook best geslaagd, maar als je dit dan ziet, merk je het verschil tussen een talent dat er mag zijn en een wereldtoptalent. Schitterend werk is dit!


Rubens, Aanbidding der herders, 1609

Het is eigenlijk ongelooflijk dat werk van onze grootste kunstenaars, Rubens, Van Dyck, Jordaens, zomaar in een kerk te bekijken is. En Cornelis de Vos en anderen mogen ook best gezien worden. 'Antwerpen Barokjaar 2018' heeft die terecht nog eens onder de grote aandacht gebracht. Vlaanderen zou voor zulke werken 'in situ' best heel veel zorg dragen, vind ik.




Geen opmerkingen: