Hugo van der Goes - De dood van Maria

Hugo van der Goes: De Dood van Maria


De Aanbidding der Wijzen

Op dit ogenblik loopt er een fantantische tentoonstelling over Karel de Stoute in het Groeningemuseum in Brugge. De man was de laatste hertog van Bourgondië: zijn dochter Maria heeft hem opgevolgd, maar als zij in 1482 op 25-jarige leeftijd sterft, is het ook gedaan met de droom van een groot Bourgondisch rijk: wij komen vanaf dan onder Habsburgse heerschappij. Vijf jaar heeft Maria geregeerd, een zwakke nabloei van wat haar vader Karel voor ogen had. In 1477 sneuvelt hij voor de poorten van Nancy in een veldslag die zijn raadgevers hem afgeraden hadden: de hertog wilde niet op de nodige troepenversterkingen wachten, trok toch ten strijde, de overstoutmoedige, en hij schiet er het leven bij in. De wolven hebben zich naar het schijnt nogal aan zijn lijk te goed gedaan: een eerder onterend einde voor de Napoleon van zijn tijd. Maar stinkend rijk was hij bij leven wel: al die 'Pracht & Praal in Bourgondië' is nu dus in Brugge te zien, met daarbij de 'Burgunderbeute', de fabelachtige schat aan kunstwerken die de Zwitserse eedgenoten in 1476 de hunne mochten noemen na de veldslag bij Grandson, aan het meer van Neuchâtel. Getuigen van en 'producten' die het gevolg zijn van een ongelooflijke, niet te vatten rijkdom: onvoorstelbaar, als je het zelf niet gezien hebt. Verbluffend gewoon.

Een schilderij dat je op die tentoonstelling ook kunt zien, is 'De dood van Maria' van Hugo van der Goes. Het hangt trouwens permanent in het Groeningemuseum, en nu is het in de tentoonstelling opgenomen. het is een werk waar ik een bijzondere voorliefde voor heb, het trekt me letterlijk aan, het zuigt telkens mijn aandacht naar zich toe. Dat komt vooral door het kleurgebruik: centraal op het doek ligt Maria in een blauw kleed op haar sterfbed, boven haar verschijnt in een aureool Christus, die een lichter blauw kleed draagt, de twee engelen naast hem zijn ook in het blauw, en de apostel links vooraan heeft net zo goed een blauw kleed: de hemelkleur is zowat overal. Die drie blauwe vlakken (boven,midden, onder) vallen zo op dat ze als magneten werken. Het is natuurlijk geen eentonig werk: het hoofd van de stervende Maria ligt op een wit kussen, haar hoofddoek is wit, haar gezicht daarin natuurlijk bleek, en aan haar linkerhand staat Petrus als priester uitgedost, ook in het wit, alles centraal op het schilderij. Rood is in de kapmantels van Christus en een aantal apostelen redelijk prominent zichtbaar, zodat je zou kunnen zeggen: het is een blauw-wit-rood werk, hoofdzakelijk toch. Afgezien van het sterke coloriet is er behoorlijk wat emotie te merken: de apostelen verslagen en verdrietig, de ernstige Petrus die een kaars laat aansteken om ze aan Maria te geven, Christus die met open armen de ziel van zijn moeder te ontvangen, Maria zelf die verlangend naar boven lijkt te kijken.

In februari ben ik in Berlijn in de 'Gemäldegalerie' geweest, en daar hangt een verwante Van der Goes: De Aanbidding der Wijzen. Heel herkenbaar is dezelfde meester aan het werk: Maria centraal weer in het blauw met wit hoofddoek, het bleke Christuskind op een wit doek op haar schoot: Van der Goes wist waar hij mee bezig was, wist hoe hij de aandacht moest trekken. Andere dan religieuze schilderijen ken ik van hem niet, maar in de vijftiende eeuw zijn dergelijke onderwerpen natuurlijk niet echt ongewoon. Bovendien lees ik in de catalogus van de tentoonstelling dat de schilder zich op het hoogtepunt van zijn carrière aansloot bij een kloostergemeenschap die nauwe banden had met de 'devotio moderna', en dat hij zijn laatste jaren doorgebracht heeft in het 'Rooklooster' in de nabijheid van Brussel.

Die catalogus stelt wel eventjes iets voor: je haalt er de hele 'Burgunderbeute' mee in huis, en je steekt nog eens wat op. Niet te missen, de tentoonstelling en de catalogus.