Eugeen van Mieghem Museum, Antwerpen

Het Eugeen van Mieghem Museum -Ernest van Dyckkaai 9, Antwerpen - is niet echt groot: een ruime kamer beslaat het, of een kleine zaal, meer niet. Het is ook niet zo vaak open: zondag- en maandagnamiddag, als dat ten minste geen feestdagen zijn. Daarbij komt nog dat een het privé instelling is: een A-kaart of de status van gepensioneerde geeft geen recht op korting, € 4 kost een toegangsticket voor iedereen. Toch is het zeer de moeite.

Toen we, mijn oudste dochter en ik, er zondag rond half drie kwamen, waren we de eerste bezoekers: storm liep het voorlopig niet. De verantwoordelijke zette voor ons gelijk een dvd van 35 minuten op: 'Kunstenaar van het volk', die wel een goed beeld geeft van wie Van Mieghem was. En toen stak de storm toch op: een veertigtal gepensioneerden stroomde het museum binnen, en zij zetten zich ook aan het kijken. Dan wordt de bewegingsruimte een beetje krap, maar ook dat was niet erg.

Gezicht op de ruimte en de gepensioneerden

Van Mieghem (1875-1930) wordt terecht de 'kunstenaar van het volk' genoemd: hij groeide op in het café van zijn ouders, in de Montevideostraat, vlakbij het Eilandje. Van kindsbeen af werd hij geconfronteerd met havenactiviteiten: schepen die af- en aanvoeren, dokwerkers, buildragers, zakkennaaisters, havenboefjes, emigranten, vluchtelingen,het leven in het café van zijn ouders. Bovendien bleek hij een bijzonder talent voor tekenen te hebben, en zijn onderwerpen had hij maar voor het grijpen: hij tekende en schilderde wat zich vlak voor zijn neus afspeelde.

Twee zwervers, pastel, 1899

'Twee zwervers' is niet direct een werk dat met de haven te maken heeft, maar toch is het typisch Van Mieghem: hij tekent de marginalen van de maatschappij, de verschoppelingen, mensen die het moeilijk hebben, die op zoek zijn naar een beter leven elders. Zeer doeltreffend drukt hij de vermoeidheid en de gelatenheid van drie oude joodse emigranten uit: de ellende is er zo af te scheppen.

Joodse emigranten wachtend op het schip van de Red Star Line, olieverf op karton, ca. 1904

Dat hij op karton schilderde hoeft niet te verbazen: Van Mieghem had het allesbehalve breed, en hij gebruikte van allerlei soorten papier om te tekenen
en te schilderen. De Eerste Wereldoorlog veroorzaakt landgenoten die op de vlucht slaan: langs de Schelde, met de toren van de kathedraal op de achtergrond, trekt een stoet volksmensen naar veiliger oorden.

De vluchtelingen, olieverf op papier op doek, okt. 1914

Havenarbeiders en schepen zijn een belangrijk thema van Van Mieghem: zakkennaaisters en buildragers zijn legio.

Zakkennaaister

Eugeen van Mieghem is een aparte figuur in de Vlaamse schilderkunst van de eerste helft van de twintigste eeuw: met de Latemse School heeft hij niets te maken, een expressionist kun je hem ook niet noemen. Soms doen zijn werken aan impressionisme denken, vooral die over de Antwerpse 'petite bourgeoisie' die zich in Café Hulstkamp op de de Keyserlei kwam amuseren, of in stadsgezichten. Want daar heeft hij zich ook mee beziggehouden. Maar je kunt hem moeilijk bij een stroming indelen: hij is gewoon zijn eigen weg gegaan, in een stevige stijl die indruk maakt. Hij was bijna zo goed als vergeten, deze kunstenaar van het volk, die nu toch weer in de belangstelling treedt. Dat is vooral te danken aan Erwin Joos, die bijzonder veel gedaan heeft om Van Mieghem en zijn werk te promoten en weer onder de aandacht te brengen.
Het niet zo grote 'Eugeen van Mieghem Museum' is dan ook een echte verrijking van het Antwerpse museumlandschap: een mooie parel is het. Niet alleen het MAS en het 'Red Star Line Museum' verdienen aandacht.

Van de hand Erwin Joos is ook het boek 'Eugeen Van Mieghem, 1875-1930, Antwerpen': zeer interessant werk, met talrijke reproducties. Ook een aanrader.