Orvieto: de tetramorf

De engel: Mattheüs


De leeuw: Marcus


De adelaar: Johannes


De stier: Lucas


Zeer opvallend aan Italiaanse kerken is de uitbeelding van de tetramorf, de symbolen van de vier evangelisten: je vindt ze op bijna elke façade. Je wilt bijgevolg ook wel weten waar die symbolen vandaan komen, en waar ze voor staan, welke betekenis ze hebben.

De vier evangeliën worden voor het eerst vermeld in de tweede eeuw door de Heilige Irenaeus van Lyon, bisschop in die stad, en zijn geschrift 'Adversus Haereses' (Tegen de ketters). Toch gaan de symbolen al terug op hoofdstuk I van Ezechiël, die in zijn 'oproepingsvisoen' vier levende wezens ziet, over wie hij zegt: 'En wat hun aangezichten betreft, die geleken bij alle vier ter rechterzijde op dat van een mens en dat van een leeuw; bij alle vier ter linkerzijde op dat van een rund; ook hadden alle vier het aangezicht van een arend. Hun vleugels waren naar boven uitgespreid; ieder had er twee die met elkaar verbonden waren; en twee bedekten hun lichaam'. (Ezech., 1 : 10-11).

Johannes vertelt iets gelijkaardigs in de Apocalyps, 4 : 6-8 (Openbaring): '... en midden in de troon en rondom de troon waren vier dieren, vol ogen van voren en van achteren. En het eerste dier was een leeuw gelijk, en het tweede dier een rund gelijk, en het derde dier had het gelaat als van een mens, en het vierde dier was een vliegende arend gelijk. En de vier dieren hadden elk voor zich zes vleugels en waren rondom en van binnen vol ogen en zij hadden dag noch nacht rust, zeggende: Heilig, heilig, heilig is de Here God, de Almachtige die was en die is en die komt'. Het gaat hier niet meer om vier levende vormen, maar om vier verschillende gevleugelde schepsels: mens, stier, leeuw en arend. Irenaeus geeft in de tweede eeuw al een interpretatie van het beeld, die door de kerk is overgenomen. Bij Matteüs hoort de (gevleugelde) mens, d.w.z. de engel, omdat zijn evangelie het menszijn van Christus (de Mensenzoon) het meest op de voorgrond brengt. Marcus wordt voorgesteld als de leeuw omdat hij de kracht, de grootsheid en de majesteit van Christus het meest benadrukt, en omdat Marcus een tijd in de woestijn verbleef en de wilde dieren hem dienden. Lucas en stier horen samen, omdat zijn evangelie begint met het offer van de priester Zacharias. Het symbool van Johannes is de adelaar, omdat zijn evangelie theologisch het hoogst grijpt, en omdat de adelaar het enige onder de levende wezens is die naar de zon kan kijken zonder dat hij verblind wordt, hij de hemel zien, het absolute, God dus. Zijn evangelie begint dan ook met: 'In den beginne was het Woord, en het Woord was bij God en het Woord was God'.

Maar de symboliek is nog niet afgelopen: de mens (engel) van Mattheüs staat voor de menswording van Christus, de stier van Lucas voor zijn ultieme offer, de leeuw van Marcus voor de verrijzenis, de adelaar van Johannes voor de hemelvaart. De oudste afbeeldingen van de tetramorf gaan terug tot vroeg in de vijfde eeuw: 420 om precies te zijn, in een evangeliarium dat bewaard wordt in de kathedraal van Milaan.

De tetramorf zal voor de middeleeuwer dezelfde functie gehad hebben als de mozaïeken:
de gezichten van de evangelisten waren onbekend, dus konden symbolen volstaan. Of de mensen toen alle symboliek doorgrondden, is weer een andere zaak: voor de clerus was het genoeg dat ze de waarheid van de evangeliën aanvaardden, en dat ze er voortdurend mee geconfronteerd werden, ook al konden ze niet lezen. Het katholieke Woord liet denken niet echt toe. Wat dat betreft konden de pausen en kardinalen gerust zijn.


Waar ik mijn 'waarheid' gehaald heb:

http://wapedia.mobi/it/Evangelista
http://arteefede.com/articoli/articolo.php?file=TETRAMORFO.htm