maandag 24 augustus 2015

Berlijn: Nikolaikirche

Niet zo ver van de drukke Alexanderplatz bevindt zich een wijk die 'Nikolaiviertel' wordt genoemd, en daar staat ook de Nikolaikirche. Die wijk is een stadsdeel dat ik in Berlijn niet verwacht had: kleinere straatjes waarin het rustig is, afgezien van de bezoekers aan de kerk, wat die is ook weer speciaal. Ze is de oudste van de stad, en dateert al uit 1230, terwijl als stichtingsdatum van de stad het jaar 1237 geldt: dan wordt het plaatsje Cölln voor het eerst vermeld. Het andere deel van de stad, dat Berlijn heet, volgt pas in 1244. Albrecht de Beer is de ridder die zich vanaf 1150 markgraaf van Brandenburg noemt, en twee van zijn achterkleinzoons, Johann I en Otto III stichtten de twee oorspronkelijke kernen. Je zou hen kunnen beschouwen als Oerberlijners. Voor de Nikolaikirche brengt een 'gedenkschotel' met het zegel van de stad die drie namen in herinnering.


Gedenkteken met het zegel van de stad, en de namen van Albrecht, Jan en Otto

In deze omgeving sta je dus echt wel in het oudst bewaarde deel van de stad. Aan de gevel leggen een paar platen de geschiedenis van de kerk uit. Het was eerst een laatromaanse basiliek, maar werd al in de 13de eeuw omgebouwd tot een vroeggotische hallenkerk. Het romaanse element kun je nog zien aan de veldstenen beneden aan de toren. Het gebouw wordt tegenwoordig als museum gebruikt, niet meer als kerk.


Nog romaans zijn de zeer dikke zijmuren - kerken waren in die vroege tijden toevluchtsoorden bij oorlogen - die een klein raampje inlijsten: de stenen boog is niet meer helemaal rond, laten we spreken van een erg afgestompte 'spits'boog.


Dikke, romaanse muren met een klein venstertje

Mooi is ook een maquette van het van de laatromaanse basilica, tenminste, zo zou ze eruit gezien kunnen hebben. Het is wat men in het Engels 'a conjectural reconstruction' noemt, in dit geval gebaseerd op archeologische opgravingen en vergelijkingen met andere voorbeelden van dergelijke gebouwen. Het doet me in de verte nog denken aan de Sint-Gertrudiskerk in Nijvel, hoewel dat geen basilica is, en nog ouder dan de Nicolaikerk, en aan de verdwenen Sint-Donaaskerk in Brugge.


De laatromaanse basilica, vermoedelijke reconstructie

Het barokke altaar (laat 17de - vroeg 18de eeuw) en de figuren die het versierden is niet meer volledig: een deel ervan is in het museum nog te zien, het andere is in de loop van de 19de eeuw gewoon verdwenen, toen het altaar meer dan eens kleiner werd gemaakt. Boven houden twee zwevende engelen een ovaal veld vast, waarop het kruis van Christus te zien is. Onder zitten twee putti, en de vier vrouwelijk figuren stellen christelijke deugden voor, zoals geloof, hoop en liefde naast trouw, deemoed en geduld: dat zijn al 6 deugden voor maar vier vrouwen. Ik zou dan ook niet kunnen zeggen welke vrouw bij welke deugd hoort. Maar het geheel was zeer stichtend bedoeld: deze deugden navolgen leidt tot een waarachtig christelijk leven.


Wat er rest van het stichtende altaar


Ets van het altaar, uit 1715, jaar toen het werd ingewijd. De barokke pracht is wel duidelijk.

Hier in deze buurt is Berlijn dus gesticht: het is onvoorstelbaar hoe dit plaatsje van toen in minder dan 800 jaar uitgegroeid is tot wat het nu is. Een groot deel van de Europese geschiedenis van de drie vorige eeuwen heeft zich wel hier afgespeeld. en het lijkt me niet dat het belang van Duitsland in deze eeuw snel zal tanen, wat ze er in Parijs of Londen ook van vinden.




Geen opmerkingen: