zaterdag 21 juli 2018

Dromen van parelmoer I - Mu.ZEE Oostende

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen bezit behoorlijk wat werken van James Ensor: alleen is dat nog altijd in restauratie, en Ensor is daar dus niet te zien. Een reizende tentoonstelling, die op een aantal plaatsen in de wereld op bezoek geweest is, kun je nu in Mu.ZEE Oostende gaan bekijken, nog tot half juni volgend jaar.

Een doek dat me zeer aantrok, is 'Adam en Eva uit het Paradijs verjaagd' of 'Lichtstudie' uit 1887. De tweede titel van het werk duidt er al op dat het Ensor niet alleen om de gebeurtenis gaat, maar zeker ook om  het vangen en weergeven van licht in heel wat schakeringen. In een hemel die me centraal wel een beetje in brand lijkt te staan, zie je God van achter een wolk te voorschijn komen: je merkt zijn rechterschouder, zijn hoofd en zijn gestrekte linkerarm die Adam en Eva de richting aanwijst die ze uit moeten lopen. Je hoort Hem als het ware 'Eruit!' roepen. De voorgrond is veel donkerder: het lijkt een soort van duinenlandschap, waarin de eerste twee mensen maar moeilijk te vinden zijn. Rechts onder vluchten zij de Tuin van Eden uit, summier zichtbaar, alsof zij in hun zondigheid niet meer aandacht verdienen.


Adam en Eva worden uit het Paradijs verjaagd, of Lichtstudie (1887)

Het is ook nauwelijks tezien wie Adam is, of Eva. Als ik heel goed toekijk, zou ik denken dat de eerste figuur Eva is: bij haar zijn borsten te merken, en de tweede figuur lijkt mij een mannelijk geslacht te hebben. Dat Eva eerst loopt, is normaal: zij is de verleidster, zij is de meest zondige.


Eva en Adam de tuin uitvluchtend

Ik vind dit een zeer sterk werk: Ensor probeert met kleuren uit hoe het licht kan vangen, hij experimenteert hoe hij met donkerdere nuances kan suggereren wat er gebeurt, wie de 'dramatis personae' zijn: ik houd er wel van. Ik kan me niet herinneren dat ik dit schilderij vroeger al gezien had, maar ik was meteen verkocht.

Eigenzinnig is 'De man van smarten' uit 1891. Dit is duidelijk een Christuskop: maar in Zijn lijden wordt Christus altijd zo sereen mogelijk afgebeeld: Hij lijdt, maar is zich bewust van zijn missie, Hij is de zoon van God die de mensheid komt verlossen. Niets van dit alles in dit schilderij: een bebloed gezicht, ogen die medelijden vragen, de mond van pijn vertrokken, deze man vergaat van de pijn. Ensor heeft van Christus gewoon een mens, een gemartelde man gemaakt. En zo noemt hij hem ook: een 'De man van smarten'. Ensor was vrijzinnig: dat verklaart al een en ander.


De man van smarten, 1891

Een doek waar de energie werkelijk van afspat is 'De val der opstandige engelen': een uitbarsting van allerlei kleuren is het, plus veel beweging die de woede van God echt in de verf zet. Figuren zijn nauwelijks te onderscheiden, tenzij op de voorgrond een aantal naakte mensjes. Aan de linkerkant vergaan die opstandige engelen in het hellevuur. Zin voor dramatiek had Ensor alleszins, dat kan hem niet ontzegd worden.


'De val der opstandige engelen' of 'De opstandige engelen en de draak met zeven koppen worden door een bliksemschicht getroffen' - 1889 (?)

Maar 'Dromen in parelmoer' toont nog andere aspecten van Ensors kunst: scènes uit het leven van de bourgeoisie, en stillevens. Ensor was niet voor een gat te vangen.

Geen opmerkingen: