Sanguine/Bloedrood - I (Antwerpen Barok 2018)

Ik ben op het ogenblik tentoonstellingen van 'Antwerpen Barok 2018' mee aan het pikken: op een halfuurtje rijden van Turnhout zie je onder andere werken die soms veel verder weg zijn. 'Michaelina Wautier in het Mas was gewoonweg schitterend, en 'Sanguine/Bloedrood' intrigeerde me ook zeer, niet het minst omdat Luc Tuymans de curator van deze tentoonstelling is. In het programmaboekje van dit cultureel stadsfestival kun je een interview met de man lezen waarin hij al in het begin zegt: 'Ik ga terug naar de essentie: het intense van de barok. Toen en nu.' Barok is de tijd van reformatie en contrareformatie, de Tachtigjarige Oorlog duurde nog tot 1648: het waren roerige tijden. Tuymans ziet een parallel met de wereld van nu en wat erin gebeurt: geweld dat op vele plaatsen prominent aanwezig is, het wederzijdse onbegrip. Dat laatste merk je ook bij ons: populisme dat steeds terrein wint, terwijl het zogenaamde establishment dat niet kan of wil begrijpen, maar er ook geen antwoord op heeft. Die laatste opmerking staat niet in het interview, die neem ik voor mijn rekening. 'Sanguine/Bloedrood' refereert natuurlijk aan dat geweld, van menselijk of andere oorsprong.

Het eerste doek dat ik zie, is onmiskenbaar een Thierry de Cordier: 'Mer grosse' heet het, 'Zware zee' in het Nederlands. Niks roods hier, maar wel een hoofdzakelijk zwarte zee die dreigend en meedogenloos aan komt rollen, alles vernietigend wat ze op haar weg vindt. De zee lijkt een gebergte dat afgedonderd komt: de Cordier heeft een tsunami geschilderd kun je zeggen, de wilde onverschillige natuurkracht die niet om menselijk geluk en welzijn geeft. Dit is inderdaad zeer intens, dreigend, vernietigend, en stel je dan nog de angst voor van de mensen die die zeeberg aan zien komen denderen: ook de paniek roept de kunstenaar hier op. Hevige dynamiek en doodsangst, inderdaad 'barokke' gevoelens.

 

Thierry de Cordier, Mer grosse, 2011

Totaal anders is 'Brim' uit 2015 van Mike Bouchet. Ik kan dit werk niet anders zien als een hevig protest tegen McDonalds en tutti quanti. 'To brim' betekent boordevol zijn, en dat is dit broodje dan ook. Maar smakelijk lijkt het me niet erg: het is een culinaire blasfemie! Gesmolten kaas druipt van de hamburger, je ziet uienringen en stukken paprika, en hoe je in dat stuk voedsel (ik zou bijna 'vreten' zeggen) je tanden moet zetten, is een haast onmogelijke opgave (het is ook een redelijk groot schilderij). Meteen is het ook een kritiek op onze maatschappij: het moet niet lekker zijn, als het maar veel is, zelfs ons eten is een massaproduct, stijl en smaak zijn helemaal verdwenen, overigens niet alleen bij eten. Kleurrijk is het wel: Ik kan dit werk wel smaken, als ik dat zo mag zeggen.

Mike Bouchet, Brim, 2015

Van Marlene Dumas is 'Magdalena (a painting needs a wall to object to), zoals de volledige titel luidt. Een zwarte Magdalena is geen traditie in de christelijke iconografie, een naakte nog veel minder, ook als ze blank zou zijn. Ze staat met haar rug kuis naar het publiek, maar over haar schouder kijkt ze de toeschouwer wel aan, zo van 'kom je, of kom je niet?' Gewaagd en grensverleggend is dit werk, duidelijk de betreden paden verlatend. Shockerend? 'A painting needs a wall to object to', zei de kunstenares toch.

Marlene Dumas, Magdalena (a painting needs a wall to object to), 1995

Nog iets bijbels in een andere context: 'L'adoration de François pour Judith', 2014.

Jan van Imschoot, L'adoration de François pour Judith, 2014

Judith was een joodse weduwe die de vijand Holofernes dronken voerde en hem onthoofdde. Van Imschoot maakt er echter een verleidelijke vrouw van - Holofernes had gehoopt met haar een lange nacht te kunnen doorbrengen, maar helaas! - die in al haar schitterende naaktheid de toeschouwer vrank en vrijmoedig aankijkt. Naast haar een karaf wijn en een wijnglas, voor haar een schotel waarop een mannenhoofd, met ogen open en een sigaret rokend. Ik neem aan dat dat het hoofd van de genoemde François moet voorstellen, en heel het tafereel een wilde droom van hemzelf. Misschien verlangt hij zelf naar zo'n lange nacht met de in zijn ogen niet zo kuise weduwe? François kan natuurlijk ook Elckerlyc zijn. 't Zijn maar ideeën.

Michelangelo Caravaggio, Judith onthoofdt Holofernes

Bij Caravaggio ziet de onthoofding van Holofernes er wel eventjes anders uit: dat is barok van vroeger zoals we die kennen. Dit schilderij hangt overigens niet op de tentoonstelling.

Ik vind dit wel een zeer geslaagde tentoonstelling: Luc Tuymans biedt wat hij zich voorgenomen had: de werken van nu beantwoorden in ieder geval aan de criteria die hij zich gesteld had. Een andere must see is deze expo: gaan kijken is zeker geen tijdverspilling. O ja, plaats van de actie: het M HKA, Antwerpen of course, in die interessante voorstad van Turnhout!