Certaldo - dag 3: de dom van Siena, binnen

Siena, het centrum van de Italiaanse wereld


Nicolo Pisano: de preekstoel


Cappella del Voto: Maria met kind, uit de iconentraditie


Libreria - Pintoricchio: Enea Silvio Piccolomini vertrekt naar het concilie van Bazel


De zoldering van de libreria: mythologische en bijbelse taferelen, en het kruis van de Piccolomini


Koraalboek, met de zoldering weerspiegeld in het glas

Als je dan de dom binnengaat (gratis voor rolstoelgebruikers en begeleiders), zie je vlak onder je voeten (je rolstoel, je zit lekker laag) de marmeren vloer en vloermozaÏeken. Overweldigend zijn ze, en te veel om te beschrijven: bijbelse en mythologische taferelen (Koning David als psalmenschrijver, De moord op de onnozele kinderen, de Sibille Libica, de Sibille Libica), en vlak bij de ingang een bewijs van Senese nederigheid: Siena mooi in het midden, en daarrond de belangrijke Toscaanse steden: Pisa, Lucca, Viterbo, Florence en ook Perugia (Umbrië) en Rome! Je ziet ook de Senese wolvin en de twee kinderen die ze zoogt. Anders dan de Romeinse wolvin kijkt de Senese naar links, en de twee jongetjes zouden dan de kinderen van Romulus zijn: Aeneas was al eens gebruikt. Stadsmythe ter meerdere eer en glorie gestolen en aangepast.

In het midden van de kerk kijk je boven je in of naar de majestatische koepel, je ziet de zwart-witte zuilen in heel de kerk: dat me doet denken aan de basiliek van Vézelay, en ze geven de dom een beetje een Arabisch tintje. De preektstoel (il pulpito) is een ander kunstwerk zonder weerga: hij is van Nicolo Pisano, de vader van Giovanni. Hij voltooide deze marmeren kansel in 1268: daarmee is die het oudste kunstobject in de kerk. Hij rust op zuilen, en de buitenkant van deze preekstoel is één beeldhouwwerk dat ongeveer heel het evangelie en andere geloofswaarheden uitbeeldt: de geboorte, de aanbidding der wijzen, de vlucht naar Egypte, de Kruisdood, het laatste oordeel met zaligen en verdoemden. Het is een brok levendig aanschouwelijk onderwijs van opperste kwaliteit. Ongelooflijk in feite, hoe heeft hij het ooit voor mekaar gekregen? Met veel anonieme helpende kappers en houwers allicht, maar het idee was wel van hem.

Zeer de moeite waard is ook 'La Cappella del Voto', de kapel van de gelofte in het Nederlands. Ze is tussen 1659 en 1662 door de Duitser Giovanni Paolo Schor naar een ontwerp van Bernini himself gebouwd om het vereerde schilderij van de 'Madonna del Voto' een waardige plaats te geven. Deze barokke kapel vervangt haar veertiende-eeuwse voorganger die 'Cappella della Madonna delle Grazie' heette, en ze bevat een paar indrukwekkende barokbeelden van Bernini, onder andere een van een zeer sensuele 'Maria Magdalena'. De gelofte waar het over gaat werd door de Senezen uitgesproken op de vooravond van de slag bij Montaperti (4 september 1260) en waarbij ze de stad toewijdden en opdroegen aan de Maagd Maria. Die slag bij Montaperti is allicht een belangrijk wapenfeit in een van de vele oorlogjes van de Italiaanse stadstaten uit die tijd. Er hangt dan ook een schilderij met 'Maria en kind ', dat door de stijl en de twee gouden kronen sterk aan iconen herinnert. Het is een fragment van een groter doek uit de tweede helft van de dertiende eeuw. Naast de kapel hangen een aantal ex voto's uit de moderne tijd: een aantal helmen van motorrijders, babyspulletjes en andere die getuigen van een verhoorde smeekbede. Het vormt wel een stevig contrast met de inhoud van de kapel zelf, dat is het minste wat ik kan zeggen.

Een magistrale openbaring was ook de 'Libreria Piccolomini': ze werd vanaf 1492 gebouwd door de aartsbisschop van Siena, kardinaal Francesco Piccolomini Todeschini, de latere paus Pius III. Hij deed dat om de herinnering te eren aan zijn oom langs moederszijde, de grote humanistische paus Pius II, en om diens aanzienlijk patrimonium aan boeken veilig te bewaren. De muren zijn bekleed met tien grote schilderijen van Pintoricchio, van wie ik vorig jaar toevallig een tentoonstelling heb gezien in Perugia, zo'n vijftig kilometer van Siena: ik kende hem tot dan niet, maar hij is een best belangrijke Italiaanse schilder. Die doeken beelden de 'roemrijke daden' (i fasti) van Pius II uit: zijn vertrek naar het concilie van Bazel (Basilea in het Italiaans), zijn zaligverklaring van Catharina van Siena, zijn verheffing tot paus: neef zet oom dik in de bloemen. De zoldering is ongelooflijk mooi: dezelfde Pintoricchio heeft hier in 1502-03 met helpers gewekt aan de panelen van verschillende afmetingen. Mythologische taferelen, een guirlande in reliëf met allerlei vruchten en het wapenschild van de Piccolomini steken elkaar naar de kroon. Dat wapenschild is overigens een kruis met vijf halve maantjes. Een ander topstuk is 'De drie gratiën', een marmeren Romeinse kopie van een Grieks origineel,een pracht van een beeld van jeugdige elegante onschuld. En dan zou ik nog vergeten de koraalboeken, opengeslagen op de mooiste bladzijden, met miniaturen en gregoriaanse gezangen (tekst en muziek liggen blijkbaar te wachten op de zangers): fris en niets van zijn schittering verloren, machtig indrukwekkend. Zonder twijfel is dit de mooiste bibliotheek die ik ooit gezien heb.

De Vlaamse primitieven en de Vlaamse middeleeuwse kunst stellen echt wel iets voor, je zult me het tegendeel niet horen beweren, maar de pracht en praal van de Italiaanse renaissance (laat die dan ook zeer katholiek zijn) overtreft de kunst van de Lage Landen uit die tijd ruimschoots, vind ik. Ongelooflijk hoe rijk die steden en geslachten toen moeten geweest zijn ook, onvoorstelbaar is het. Zelden zoveel moois in me opgenomen, opgezogen mag ik wel zeggen. Duizelingwekkend vind ik het.