Rockoxhuis: Het Gulden Cabinet

Het Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen is, zoals geweten, al geruime tijd in handen van restaurateurs, en dat zal nog een tijdje duren. Maar delen uit de collectie worden gelukkig elders getoond: in Lier en Mechelen, in Antwerpen zelf in de Fabiolazaal, maar ook in het Rockoxhuis. Die tentoonstelling heet 'het Gulden Cabinet', en daar kun je 'topwerken uit de West-Europese kunst van de veertiende tot en met de zeventiende eeuw' zien, zoals de bezoekersgids dat formuleert. Overigens is die gids een prachtig en handzaam boekwerkje: het ziet er zo patent en degelijk uit dat je vraagt hoeveel dat mag kosten, en dan blijkt dat je het gratis mee mag nemen. Het is zowat een complete catalogus op mini-formaat.

Van die veertiende eeuw heb ik niet veel ontdekt, maar de eeuw van de Vlaamse Primitieven, de vijftiende, is met echt grote namen vertegenwoordigd: Jan van Eyck met de beroemde tekening van de 'Heilige Barbara van Nicodemië': de heilige zit op de voorgrond, voor een gotische kerktoren in aanbouw, waarrond een middeleeuwse bouwwerf. Volgens de bezoekersgids is dit 'het oudste onvoltooid gebleven paneel in de schilderkunst van de Nederlanden'. De lucht naast de toren is inderdaad al blauw geschilderd, en daaronder zie je het groen-bruin van de bossen en de natuur. Op de originele lijst kun je lezen: 'IOHES DE EYCK ME FECIT 1437': echtheid gegarandeerd.

Jan van Eyck: De Heilige Barbara

Een werk dat ik helemaal niet kende, is de 'Madonna bij de fontein' uit 1439: het is eerder klein, maar het heeft dezelfde zin voor detail en nauwkeurigheid als een groot doek als 'Moeder en kind met kannunik Van der Paele': Van Eyck nam zijn kleinere werken of opdrachten even serieus op als de zeer belangrijke: je ziet dezelfde plantenweelde, een rijkelijk brokaatweefsel, de engelen die dat dan vasthouden, dezelfde weelderige plooienval in het kleed van Maria: ik vind het gewoon prachtig.

Jan van Eyck: Madonna bij de fontein

Van Joachim Patinir hangt er een mooi landschap dat echter de titel draagt 'De Heilige Christoffel draagt het Jezuskind'. Die zie je dan ook op de voorgrond, maar in het geheel van het schilderij zijn zij niet de hoofdzaak: dat is wel het rijkelijk gestoffeerd landschap. Patinir lijkt hier wel te willen uitpakken met alles wat hij in zijn mars heeft: een levendige wolkenhemel met wit de de blik in de verte trekt, een rivier met schepen, rechts een stad met burcht, links een kerkje voor een rotsmassief. Het is niet voor niets dat Albrecht Dürer hem 'der gut landschaft maler' noemde, zoals je in de gids kunt lezen.

Joachim Patinir: De Heilige Christoffel draagt het Jezuskind

Het werk deed me nog denken aan 'De val van Icarus' van Pieter Brueghel': dat is ook geschilderd in vogelperspectief, maar de verdrinkende Icarus is hier een te verwaarlozen detail: en de boer, hij ploegde voort, de wereld draait gewoon door. Sint Christoffel is bij Patinir dan toch nog iets belangrijker. Overigens zal het bekend zijn dat 'Icarus' niet langer als een werk van Breughel beschouwd wordt.

De val van Icarus

Patinir leefde eind vijftiende, begin zestiende eeuw en is al een renaissancemens: hij schildert een profaan werk, maar geeft het nog wel een religieuze titel mee. Een mens kon wat dat betreft toen beter op zijn tellen passen.