Kreta: Beroemd

Kreta, een eiland met nu zo'n 650.000 inwoners, kent het hoogtepunt van de Minoïsche beschaving, maar nadien heeft het niet echt veel belang meer gehad op Europees, laat staan op wereldvlak. Toch heeft het een paar beroemdheden voortgebracht: de eerste staat bekend als 'El Greco', de naam die hij in Spanje kreeg, maar hij is geboren op Kreta, in het kleine dorpje Fodele, met de naam Domenikos Theotokopoulos. Op het eiland is maar een schilderij van zijn hand te zien, in het Historisch Museum van Heraklion. Ooit, in '78, heb ik eens deelgenomen aan de Jij-of-Wij-kwis op de BRT. We moesten toen de vraag beantwoorden hoe het kwam dat El Greco altijd zulke uitgelengde figuren schilderde. Wij zuchten, maar 2 van de 3 hadden toch het juiste antwoord: de man had astigmatisme. Maar dit is wel 'très petite histoire'.

El Greco

Ook Nikos Kazantzakis is een Kretenzer, geboren in Heraklion. Net als El Greco heeft hij de grootste tijd van zijn leven buiten Kreta doorgebracht, maar hij is er ten slotte wel gestorven en er ook begraven: op de Venetiaanse stadsmuur van Heraklion. Hij heeft een prachtig grafschrift: 'Ik hoop niets, ik vrees niets, ik ben vrij'. 'Ni dieu, ni maître', zouden wij zeggen. Zijn bekendste boek is allicht 'Zorba de Griek' - mede door de verfilming - maar misschien zijn belangrijkste 'Christus wordt weer gekruisigd'. Ik heb het ooit gelezen, en ik vond het een aanrader.

Nikos Kazantzakis

Zijn grafschrift

In Agios Nikolaos kom ik een beroemdheid tegen die buiten nauwelijks Kreta bekend is, als niet-Kretenzische Grieken hem al zouden kunnen plaatsen. Dat is Roussos A. Koundouros, die in de stad een standbeeld heeft dat ik mooi vond, en dat me thuis erg integreerde. Een lange, magere man staat aan zijn lessenaar: het beeld is uitgevoerd in min of meer El Greco-stijl, ben ik geneigd te zeggen. Op die lessenaar is een en ander te lezen, in het Grieks natuurlijk. Koundouros is geboren in 1891 in deze stad, gestorven in 1944. Hij was advocaat en volksvertegenwoordiger. Hij heeft kennelijk een grote rol gespeeld in het verzet: daarop wijzen het woord 'antistasis' (weerstand), en de woorden 'ektelestike apo tous germanous': terechtgesteld door de Duitsers, in 1944 zoals gezegd. Wat ik wel kan weten: hij moet een zeer integere intellectueel geweest zijn, en het is makkelijk te begrijpen dat zijn stad best wel trots op hem is.

Standbeeld van Roussos A. Koundouros

Kreta had in zijn geschiedenis al een traditie van verzet opgebouwd, vooral tegen de Turken, de Ottomanen heetten ze toen nog. Tegen de nazi's voerden ze een soort van guerrillaoorlog. Logischerwijze werden hun acties steevast gevolgd door nietsontziende represailles. Het grootste exploot van de partizanen - de andartes - was de ontvoering in april 1944 van de Duitse generaal Karl Kreipe, de commandant van de 22ste pantserinfanteriedivisie. De Duitsers, die niet echt hun oor te luisteren legden bij een ziel die het goede nastreefde, namen uiteraard deze keer verschrikkelijk weerwraak: dorpen werden platgebrand, steden gebombardeerd en mensen geëxecuteerd. Ik vermoed dat Koundouros in die nasleep de dood gevonden heeft. Je kunt lezen dat de Kretenzers echt trots op de manier waarop zij de Duitsers verzet boden: Koundouros' standbeeld is er een bewijs van.