Brugge - Onze-Lieve-Vrouwekerk

Zelfde aanhef als eerder:
Toen ik verleden zomer in Brugge was, kon je de Onze-Lieve-Vrouwekerk wel bezoeken en bezichtigen, maar je mocht er geen foto's maken: dat stoorde mij nogal, want een kerk behoort een openbaar gebouw te zijn, en zelfs met mijn belastingen wordt ze onderhouden. Maar het mocht niet. Nu heeft deze kerk een tweedeling ondergegaan: je hebt de kerk 'proprement dit' en het museum: dat kost dan wel € 3, maar dat is billijk. Foto's nemen mag nog niet: pictogrammen geven dat aan, maar ik deed zoals ongeveer iedereen, en niemand kwam me streng maar rechtvaardig toespreken. En wie is tegen de vooruitgang?

Wat ik daar onder andere mooi vind, is het enige beeld van Michelangelo benoorden de Alpen: een witmarmeren Madonnabeeld dat in de Groene Michelin van 1993 'lieftallig' genoemd wordt. Michelin heeft volgens niet goed gekeken, althans: ik ben het niet met hem eens. Je kunt nu dichter bij het beeld dan vorig jaar, en dan blijkt dat Maria en Kind niet 'lieftallig' kijken, maar echt wel ernstig, niet nors, niet boos, maar zeker niet blij of vol vertrouwen in de toekomst: het lijkt eerder of ze allebei goed weten wat hun te wachten staat. Sereen zou ik het ook nog noemen. Psychologisch correct, vind ik dan. Nu wil het toeval dat ik een icoontje heb - gekocht in 1974, bij het Syntagmaplein in Athene, hand-made maar geen eeuwen oud - waarop Maria eerder mismoedig het naar zijn moeder verlangende Christuskind in haar armen houdt: niet alleen Michelangelo zag zo het moederschap van Maria.

Moeder en Kind: met voorkennis

Droeve Maria

In het koor bevinden zich de graftomben van Maria van Bourgondië en haar vader Karel de Stoute, dat is genoegzaam bekend. Maar er zijn ook grafkelders blootgelegd en te bezichtigen: een glazen plaat bedekt die, in de kelders kun je natuurlijk niet in. Een van die kelders zou het oorspronkelijke graf van de hertogin zijn: welk juist staat nergens te lezen. 'Zou' is een voorwaardelijke wijs, en een veronderstellende mogelijkheid is geen zekerheid. Je kunt wel de beschilderde zijwanden zien, met een engel die met een wierookvat zwaait: alsof de begrafenismis nog aan de gang is en de overledene tot in de eeuwigheid gewijd wordt.

Bewieroking tot in de eeuwigheid

In een soort van zijkapel - we zijn nog altijd in het museumdeel van de kerk - zijn een aantal graven gereconstrueerd: het oudste dateert uit het eerste decennium van de veertiende eeuw, een tweede is vijftig jaar jonger, een derde is uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Opvallend is hoe die graven verlucht werden: 'geïllustreerd' bedoel ik. Daarbij komen dezelfde obligate thema's steeds terug: Maria met Kind, de kruisdood, de engel met het wierookvat.

Moeder en kind in een graf uit 1300-1310

Stabat Mater: Maria en Johannes bij de gekruisigde Christus

Voeteneinde van een veertiende-eeuws graf

Bij sommige van die wandschilderingen zit de kleur er nog op: de middeleeuwers werkten niet alleen in zwart-wit, kennelijk spaarden ze kosten noch moeite. Het deed me denken aan begrafenisrituelen van de oude Egyptenaren, of Grieken, Romeinen of andere Kelten: zij gaven hun overledenen ook gaven mee die hun de tocht naar gene zijde gemakkelijker moesten maken. Hier stopte men een graf niet vol dure of dierbare materiële goederen, maar gaf men bewijzen van vroomheid en godsvrucht van de doden mee, zo de Opperhemeling overtuigend van hun deugd en ware geloof, en opdat Sint-Pieter zijn sleutels zou gebruiken en de hemelpoort wijd open zetten voor de nieuwe hemeling. Want je wilde dat de overledene tot de eeuwige vreugde zou toegelaten worden, en je werkte als 'kunstenaar' zo mee aan een goede afloop voor jezelf. Het leven was voor een groot deel lijden en onzekerheid, maar je kon wel helpen je uiteindelijke beloning veilig te stellen en zo goed mogelijk te verzekeren. Wij 'weten' wel beter nu, maar die middeleeuwers zijn best te begrijpen.