vrijdag 2 november 2018

Reis naar Peru, dag 1 - Lima: de kathedraal - de Heilige Rosa van Lima

De kathedraal

De kathedraal van Lima is een mooi gebouw met een geslaagde voorgevel, maar het is pas binnen dat je kunt vaststellen hoe sacraal de kerk is: dat wordt bepaald door de ruimte. Op het eerste gezicht valt dat best mee: eerder sober is die, geen overdreven versieringen, geen barok waar de boodschap zo van afdruipt dat je er niet goed van wordt. Dat kan ik wel appreciëren. Ik heb wel niet kunnen achterhalen aan welke heilige deze kathedraal gewijd is, maar je kunt niet alles weten.


De sobere kathedraal van Lima

Er zijn wel veertien zijkapellen, wat een niet onaanzienlijk aantal is. In de eerste rechts van de hoofdingang vind je nu het graf van Francisco Pizarro: vroeger lag dat in de crypte bij het hoofdaltaar. De veroveraar is duidelijk gedegradeerd: hij wordt nu beschouwd als de uitvoerder van de volkerenmoord op de Inca's: ze hebben hem hier nog net niet buitengezet, maar hoog in hun hart dragen de Peruanen hem zeker niet. Het bevolkingsaantal van de Inca's wordt bij het begin van de Spaanse veroveringen op 12 miljoen geschat, bij de onafhankelijkheid van Peru in 1821 zouden er nog een half miljoen geweest zijn. Onbekende, uit Europa geïmporteerde ziekten hebben ook een niet te onderschatten rol gespeeld. Het zal zeker uit barmhartigheid zijn dat Pizarro nog zijn plaatsje in de kathedraal bezet.


Het wapen van Pizarro, niet echt de vader des vaderlands

Verder zie je nog een Moeder Gods met het Christuskind op de arm, het ventje een roos voorhoudend, misschien een verwijzing naar de Heilige Rosa van Lima. Het is een beeld dat je bij ons niet ziet: veel goud is er gebruikt, in de lijsten en de doeken die links en rechts neerhangen, in de kleding van het kind: dit is Zuid-Amerikaans, die is geen Europese uitwerking van het thema. Twee engelen zetten de maagd een kroon op het hoofd, en daarboven is te lezen 'Nuestra Señora (de la Speranza). Wat tussen haakjes staat, is niet heel zeker, maar een 'Onze Lieve Vrouw van de Hoop' is in een van de zijkapellen aanwezig, en misschien is dat deze uitbeelding.


Nuestra Segnora (de la Speranza)?

De Heilige Rosa van Lima

In de buurt van de Plaza de Armas  staat ook de Iglesia de Santo Domingo, de kerk (en het klooster) van de Heilige Dominicus: je zit in Lima niet snel om een kerk verlegen. Hier liggen de relikwieën van drie heiligen: Rosa van Lima, Martin de Porres en Juan Macias. Het is mij vooral om die Rosa te doen, onder andere omdat ik die in september nog in Antwerpen tegengekomen ben. In deze kerk zie je haar in de vorm van een zeer braaf, traditioneel beeld, haar armen vol rozen en een Christuskind. Zij is geboren op 20 april 1586 als Isabel de Flores y del Olivia: op haar 20ste trad zij toe tot de derde orde van de dominicanen en koos als kloosternaam Rosa. Ze leidde een zeer ascetisch leven: ze vastte, deed aan zelfkastijding, maar waar en wanneer ze kon, hielp ze armen en minder bedeelden. Ze droeg een krans van rozen op haar hoofd (haar moeder had die gemaakt, om haar schoonheid te accentueren), maar daaronder had zij een metalen krans met metalen pinnen: ze wilde het lijden van Christus zelf ervaren. Haar leven eindigde met een verlamming, en ze stierf op 30 augustus 1617, op de leeftijd van 31 jaar. Indrukwekkend verhaal moet dat geweest zijn voor de Peruaanse tijdgenoten, en ook voor de contrareformatoren in Europa, want hier geraakte haar geschiedenis ook snel bekend. De gids die ons een en ander vertelde, Fernando, sprak het uit alsof hij het zelf had meegemaakt, en alsof hij aan geen enkel detail van de vertelling twijfelde: zij is een echte volksheilige, en de dag van haar overlijden is een belangrijke feestdag in Lima en omstreken. En natuurlijk diende zij als argument voor de juistheid van het nieuwe geloof dat het land met de Spanjaarden binnenkwam: zij was de eerste Zuid-Amerikaanse heilige. In1667 werd zij zalig verklaard, heilig in 1671. Zij was wel van Spaanse afkomst, maar zij was van Lima, van Peru: eigen volk had het tot heilige geschopt!


Rosa van Lima: Christuskind en een krans van rozen in de armen

Een zijkapel van kerk en klooster is helemaal aan haar gewijd. Daar is een moderner glas-in-loodraam te zien: de kleuren deden mij aan Chagall denken, de uitwerking niet. Maar de gids vond dit kunstwerk niet belangrijk: dat is iets van de laatste 5 jaren, zei hij, en daar kon ik het mee doen. Te modern allicht. Op de foto ontdek ik een paar dagen later dat ene Gael Colar dit gemaakt heeft in 2017, over wie ik overigens verder ook niets substantieels gevonden heb. Maar ik vind het wel mooi.

Gael Colar, Rosa de Lima, 2017

En ze heeft nog meer kunstenaars geïnspireerd: de Italiaan Melchiore Cafà bijvoorbeeld. Die man is in 1635 op Malta geboren, kwam naar Rome, was een uitstekend beeldhouwer, werkte in de stijl van Bernini, had enig succes, maar werd snel na zijn vroege dood (in 1667) vergeten. Zijn 'Rosa van Lima', met een engel, dateert uit 1665, en werd in 1671 aan Lima of Peru geschonken: de broer van Melchiore was ook dominicaan, zodoende. Dat jaar is waarschijnlijk niet geheel toevallig ook dat van haar heiligverklaring. Toch is het pas in 1969 dat het beeld opnieuw geïdentificeerd werd als de Rosa van Cafà: het kan raar lopen. Het beeld zelf toont de overleden Rosa, rozen naast haar op het hoofdkussen, een rozenkrans hangt aan een kleine houten constructie, en het engeltje lacht gelukzalig omdat het zo'n waardevolle heilige in de hemel mag verwelkomen: hoe kan het lijden nog grootser beloond worden, hoe zouden we niet aan God en in Christus kunnen geloven?


Melchiore, Cafà, Rosa van Lima, 1665

Maar ik had voor Peru Rosa van Lima al ontmoet in de Sint-Pauluskerk in Antwerpen. Daar staan aan de zijwanden twee rijen biechtstoelen, met beelden erbij, in de puurste barokstijl. Een van die groepen heet 'Het laatste oordeel', en toont 'Zagtmoedigheyd' en 'Boetveerdigheyd' centraal, links van hen de Heilige Dominicus, en aan de rechterkant staat dan 'Rosa van Lima'. Want in onze contrareformatie kwam zij natuurlijk ook goed van pas: haar navolging van Christus was ongemeen stichtelijk: hoe kon je er na haar beloning nog aan twijfelen dat het katholieke geloof van deze contreien niet het ware kon zijn. Quod erat demonstrandum!


Antwerpen, Sint-Pauluskerk, de Heilige Dominicus, Zagtmoedigheyd, Boetveerdigheyd, Rosa van Lima

Geen opmerkingen: