Werbeek

Je bent niet echt van deze streek als je de kapel van Werbeek niet kent. Laat staan Werbeek zonder meer. Het is een gehucht van Retie, een kilometer of twee in de richting Dessel. Met de auto ben je er voorbij voordat je het goed en wel gezien hebt, ware het niet dat er een merkwaardige kapel staat, vlak naast de weg. Een mooie naam heeft die kapel: het is de 'Kapel van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw'. Een hele mondvol is het, zeker als je weet dat de hoofdkerk van Antwerpen het meestal moet stellen met 'de kathedraal'.

De kapel van Werbeek: Onze-Lieve-vrouw ter Sneeuw

De kapel dateert van 1665, en dat bakstenen gebouwtje kwam toen in de plaats van een houten kapel die er al stond in 1646. En die verving toen op haar beurt een boomkapelletje uit 1645. Tegen die boom (een eik) werd toen een miraculeus Mariabeeld geplaatst. Dat was dan weer in de winter van dat jaar in Ulicoten gevonden door een 'ambachtsman' uit Baarle, ene Willem Verreyt, die overigens op weg was naar een Sint Antoniusfeest in Chaam. Het gebeurde allemaal 'In Januario, sestienden, 's winters tydt': de 17de is de feestdag van Antonius. Wat het mirakel was: Willem Verreyt vond 'dit weerde Beeldt' op de ondergesneeuwde heide: 'Een luttel buyten 's weegs, en op een kleine hooghte,/ In sneeuw en niet besneeuwt, maer rondom in de drooghte.' Ondanks het barre weer was Maria onbesneeuwd, dus onbevlekt gebleven: een duidelijk wonder. En het wordt naar Retie gebracht, toch een eindje uit de buurt van de vindplaats.

Nu lagen Baarle, Ulicoten en Chaam in de Noordelijke Nederlanden, in de zogenaamde Generaliteitslanden, en daar waren de calvinisten baas, hoewel de streek altijd overwegend katholiek was en is gebleven. Dat katholicisme werd ten hoogste gedoogd, zolang het maar niet opviel: in de openbare ruimte was er voor dergelijke uitingen van paapse volksdevotie geen plaats. Daarvoor moest je de grens over, naar de Zuidelijke Nederlanden, bijvoorbeeld naar Retie. Zo kan dat ongeveer gegaan zijn, durf ik te veronderstellen.

Eerder recent Mariabeeld boven de toegangspoort van de kapel

En de katholieke gezagsdragers hier te lande vonden een en ander van bijzonder belang: Augustinus Wichmans, prelaat van Tongerlo, heeft in 1646 'een fraey Cappel gesticht'. Dat miraculeus Mariabeeld is voor de katholieke clerus letterlijk een godsgeschenk te noemen: de reformatie moest te allen prijze buiten gehouden worden, bij ons was al wat de klok sloeg contrareformatie. Wat een prachtige buitenkans om het volk te stichten: God zelf had er de hand in.
Uit de Generaliteitslanden werden bedevaarten naar het nieuwe heiligdom georganiseerd, die trouwens tot op de dag van vandaag nog niet helemaal verdwenen zijn: jaarlijks komen nog georganiseerde bedevaarders uit Eersel en Veldhoven naar Werbeek.

Op zichzelf is dit al een opmerkelijk verhaal, maar wat daar nog bijkomt is dat die kapel achthoekig is, 'octogonaal' in de betere architectentaal. Nu ken ik natuurlijk niet alle religieuze gebouwen hier in de wijde omtrek, maar een achthoekige kapel lijkt mij toch uitzonderlijk. Hoe komt die hier terecht, iets na het midden van de zeventiende eeuw, in the middle of nowhere? Heeft die octogonale bouw een speciale betekenis? Ik zoek naar een antwoord op die vraag.

Het gebouw heeft wel stijl vind ik: 'classicerende barok' wordt die genoemd, of 'sobere en landelijke barokstijl'. Het interieur moet ik hoogdringend ook eens gaan bekijken: het schijnt de moeite te zijn.

Wat men een 'opengewerkte dakruiter' noemt

De enkele 17de-eeuwse citaten in deze tekst komen uit 'Kort Verhael van den Oorspronck van de miraculeuse L. Vrouwe ter Sneeu / geheeten Hulpe der Christenen tot Werbeecke onder de parochie van Rethy ... In rym geset door I. Gisberty'. In beschaafd Brabants: I(sidoor)  Gijsbrechts.