Brugge - Sint-Janshospitaal: de Johannestriptiek

Twee kerken hadden we al bezocht in Brugge: nu iets anders. Een middeleeuws ziekenhuis bijvoorbeeld, en dat heet dan 'Sint-Janshospitaal': je kunt heiligen en het katholicisme in deze stad niet makkelijk ontlopen. Veel Memling kun je er zien: altijd de moeite waard. En men verandert de opstelling van de werken al eens: de 'Triptiek van Johannes de Doper en Johannes de Evangelist' hangt apart in een ruime kapel, met een aantal stoelen ervoor, zodat de mensen er op hun gemakje bij kunnen gaan zitten en het schilderij zo lang kunnen bekijken en bestuderen als ze willen, bij wijze van spreken. En foto's werden er net zo goed van gemaakt, hoewel dat in het Sint-Janshospitaal niet mag. Velen deden het echter toch, geen suppoost kwam tussen en dus maak ik mijn foto's ook.

Triptiek van Johannes de Doper en Johannes de Evangelist

Centraal zit Maria met het Christuskind, zij ernstig en ingetogen, het Kind de Heilige Catharina een ring aan de vinger schuivend, zo het mystieke huwelijk met zijn persoon zichtbaar makend. Een gebroken rad, waarop ze gefolterd werd en een zwaard - ze werd onthoofd - liggen vlak bij haar. De Heilige  Barbara zit aan de rechterkant, met een toren achter haar. Daar werd zij door haar heidense vader in opgesloten omdat zij een vroom leven wilde, wat hem allerminst zinde. Het verhaal eindigt ermee dat hij haar doodde omdat wilde zijn wat hij niet kon tolereren. Het is ongelooflijk hoeveel informatie in zo'n triptiek werd gestopt: links zie je nog Johannes de Doper met een lam, rechts Johannes de Evangelist met een kelk in zijn handen. Dat is echter een gifbeker, de inhoud waarvan echter zijn uitwerking miste, zodat de man verbannen werd, naar Patmos trok, en daar de visioenen kreeg die men in de 'Openbaring van Sint-Jan' kan lezen. De middeleeuwer kende die verhalen ook - ze waren gemeengoed - en werd door de verbeelding ervan bij de les en zijn geloof gehouden. Lezen was slechts voor de 'happy few'.

Op het rechterluik wordt die 'Apocalyps' uitgebeeld. Johannes zit beneden op een rots zijn tekst te schrijven, God bevindt zich in het midden van de regenboogcirkels. Tussen hen beiden schilderde Memling gebeurtenissen en taferelen uit de Apocalyps: de vier beroemde ruiters zijn duidelijk,een zevenkoppige draak, Maria die ten hemel vaart. Als het niet zo oneerbiedig klonk, zou je kunnen zeggen dat de mensen heel wat centrale geloofspunten bijgebracht werden aan de hand van een 'stripverhaal', in ieder geval door de kracht van het beeld.

Johannes, zijn 'Apocalyps' schrijvend

Je kunt zo'n schilderij als het ware lezen, en de inhoud was dan ook uiterst belangrijk. Wat de middeleeuwer niet verstond, zal hem mogelijk zeer onder de indruk gebracht hebben, of dat waren dan de 'mysteriën die verklaard worden na onzen dood', zoals dat in mijn jeugd nog werd gezegd.

Al die verhalen hebben inmiddels hun letterlijke waarheid verloren , de wereld is al lang onttoverd, maar ze op zo'n doek zoeken is best boeiend, en het werk is op zichzelf zonder meer erg te genieten: vol leven zit het, eentonigheid is nog iets anders.