Twee stoepa's: Swayambhunath en Bodhnath

Je bent niet in Nepal geweest als je de twee belangrijkste stoepa's niet gezien hebt: Swayambhunath en Bodnath. Ze hebben die status niet alleen in dit land, maar in de hele boeddhistische wereld. De eerste bevindt zich op een heuvel, twee kilometer ten westen van Kathmandu, de tweede ligt in het oosten van de stad.

Swayambhunath wordt ook 'Monkey Temple' genoemd, omdat er op het terrein behoorlijk wat apen zitten, die overigens best agressief kunnen zijn, behalve als ze aan het eten zijn, natuurlijk. Maar toeristen krijgen steevast de raad voorzichtig te zijn en ze niet uit te dagen. Leuk om te zien zijn ze alleszins.

Horen, zien en zwijgen aan de maaltijd

Maar we zijn in de eerste plaats voor de stoepa gekomen, en hij is indrukwekkend, dat vast en zeker. Als je in feite nooit een dergelijk gebouw hebt gezien, en er dus ook niet van kent, kan je er heel wat over leren. Het grondvlak van zo'n tempel symboliseert de aarde, de koepel die daarop staat voor het water. Daarop staat dan weer een kubus die aan de vier zijden versierd is met de 'Alziende Ogen van Boeddha': het doet nog denken aan Gods oog dat bij ons ooit populair is geweest, met de tekst erbij 'God ziet u, hier vloekt men niet', maar hier zijn geen woorden te lezen, ook geen waarschuwing. Boeddha bekijkt natuurlijk de wereld, maar tussen zijn twee wenkbrauwen heeft hij een derde oog: daarmee 'aanschouwt' hij zichzelf. Een vraagteken verbeeldt zijn neus: dat is het Nepalese symbool voor één. Het symboliseert ook de eenheid van de mensheid en de eenwording met Boeddha. Een zeer rijk symbool zijn die Alziende Ogen; het heeft wel iets. Boven de kubus staat dan weer een trapvormige toren met dertien treden, die dan weer staan voor het vuur en de dertien stappen op de weg naar verlichting. Nog hoger bevindt zich de parasol die de lucht symboliseert, en daarboven ten slotte een vlam die staat voor de ether. De vijf boeddhistische elementen zijn op die manier allemaal symbolisch in het gebouw opgenomen: aarde, water, vuur, lucht en ether. Elke stoepa is volgens dit concept gebouwd: veel variatie zit er dus niet in, al kan die trapvormige toren zowel rond al vierkant zijn.

Koepel, Alziende ogen, toren, parasol en spits

Bodnath is een stoepa die niet omringd wordt door allerlei hindoetempels: hij staat op een rond plein, afgesloten van het drukke verkeer. Door een doorgang kom je er, en dat deed mij nog denken aan het begijnhof van Amsterdam: als je daar binnengaat, vlakbij de Kalverstraat en het Spui, kom je ineens in een rustige oase terecht. Toch is de rust hier relatief: er zijn veel pelgrims en toeristen, maar de toeterende chaos is hier niet te horen. Het gebouw zoals het er nu staat is vijf eeuwen oud: het oorspronkelijke heiligdom uit de zevende eeuw is in 1349 door een vernielzuchtige islamitische sultan uit Bengalen vernietigd.

De stoepa van Bodnath

Gebedsvlaggetjes wapperen in zowat heel Nepal, maar hier zie je ze overvloedig. Er zit een welbepaalde volgorde in die vlaggetjes: eerst blauw, dan lichtblauw, bijna wit, verder rood, groen en geel, en die kleuren staan weer voor een van de vijf elementen die in het boeddhisme zo belangrijk zijn.

Talloze gebedsvlaggetjes

Via een trap kom je aan de koepel van de tempel, maar daarvoor krioelt het van de duiven, die van de mensen eten krijgen zoveel ze lusten: over duivenplagen hebben ze het hier niet. Integendeel, dieren te eten geven beschouwen de boeddhisten als een heilige plicht, een soort werk van barmhartigheid vind ik het.

Duiven voeren: een plicht

Bewakers van de stoepa zijn twee stenen olifanten met hun berijders: dat maakt het geheel natuurlijk nog imposanter. Ook treffend is dat in deze buurt heel veel Tibetanen wonen en hun godsdienst komen belijden: ze zijn hier naartoe gekomen nadat China in 1959 hun land had bezet, ingelijfd en geannexeerd, of hoe je het ook wil noemen. Autonoom is Tibet in ieder geval niet meer.

Olifanten en goddelijke berijders als bewaking

Dit is dus een zuiver boeddhistisch heiligdom,  en dat is opmerkelijk in Nepal. Op de meeste 'Durbar Squares' (in het Nederlands 'paleizenpleinen') vind je boeddhisme en hindoeïsme en de bijbehorende tempels gewoon door elkaar, dat levert geen enkel probleem op. Aanhangers van de twee godsdiensten vieren zelfs elkaars feesten, en heel wat Nepalezen geloven in de twee religies. Het hindoeïsme is het sterkst hier: 85 % van de bevolking is er aanhanger van. Daar staan 11 % boeddhisten tegenover. Boeddha is nochtans in Nepal geboren (in het zuiden), maar hij is kennelijk niet 'de grootste sant in eigen land'. Dan zouden er nog 4 % moslims zijn en hier en daar kleine christelijke minderheden. Maar de mensen zijn hier zeer verdraagzaam, wat ook nog eens door de wet opgelegd wordt: het is verboden iemand tot een andere godsdienst te bekeren. Missionarisen hebben hier bijgevolg geen werk. Dat is tenminste een probleem waarmee Nepal geen last heeft. Ze hebben er overigens genoeg andere!