Tallinn, Estland - de taal - alle dagen

'Broken Line': monument voor de slachtoffers van de ramp met de Estonia


Tekst bij het gedenkteken voor de ramp met de Estonia, in het Ests en het Engels


Kennis van het Ests is niet altijd vereist

Als je heel je leven interesse voor talen hebt gehad en er altijd mee bezig bent geweest, ben je natuurlijk benieuwd naar de taal die de Esten spreken, het Ests dus. Je kunt de taal in het Nederlands ook 'Estisch' noemen, maar dat is minder gebruikelijk.

Estland behoort samen met Letland en Litouwen tot het 'Balticum', maar in dat gebied is het door de taal toch afwijkend: Lets en Litouws zijn effectief Baltische talen, en behoren bijgevolg tot de Indogermaanse talenfamilie. Ests is echter een Fins-Oegrische taal, verwant met het Fins natuurlijk, en van heel ver ook met het Hongaars. Er zijn niet zoveel niet-Indogermaanse talen in Europa (Baskisch is een ander voorbeeld) en ook daardoor zijn de Esten een aparte natie. Maar 'de taal is gans het volk' zeiden wij hier in Vlaanderen in de 19de eeuw al, en de Esten zien dat ook zo: hun taal is een onvervreemdbaar en essentieel kenmerk van hun identiteit. Ze is ooit wel echt bedreigd geweest: ze heeft twee golven van russificatie (eind 19de eeuw, en na de tweede wereldoorlog) overleefd. Op de tweede dag van de Song Celebration wordt trouwens uitsluitend in het Ests gezongen.

De taal klinkt me toch eigenaardig in de oren: om te beginnen snap je er niets van, soms denk je een muzikaal accent te horen, zoals in het Zweeds, dan weer doet ze denken aan Spaans of Italiaans, maar in dat tweede geval niet zo zangerig. Overigens: Esten vinden Italiaans en hun eigen taal de mooiste. Ze praten ook zeer snel, maar dat geldt voor alle vreemde talen die je niet kent, dat is dus een gratuite opmerking.

Maar je probeert toch iets te weten te komen, je zoekt verwantschap tussen woorden: 'maailm' betekent 'wereld', 'maa' staat voor 'land'. 'Maja' betekent 'huis', en misschien hoort dat ook bij de stam 'maa': in een huis wordt ook gewoond, maar zeker ben ik daar niet van, het is enkel een gissing die mogelijk juist is. Of niet. Het Ests vormt samenstellingen zoals het Nederlands, weet Jasper mij te vertellen, en dat klopt dan ook. 'Kauba' staat voor 'handel', bijgevolg is 'Kaubamaja' een 'handelshuis, in de praktijk een grootwarenhuis of winkelcentrum. Een 'meeskoor' is een mannenkoor, in een 'naiskoor' zitten alleen vrouwen.

Dat deeltje 'koor' toont ook een typisch kenmerk van het Ests: de taal heeft veel woorden ontleend aan het Plat- of Laagduits, wat soms erg Nederlands overkomt. Een kelder heet gewoon 'kelder', niet 'keller' zoals in het Hoogduits. En van de torens van de stadsomwalling heet 'Kiek in de kök', wat simpelweg 'kijk in de keuken' betekent (wegens de hoogte van de toren: je kon zo in de keukens van de buurt binnenkijken).
Hun zinnen bouwen de Esten ook zoals wij dat doen: in die zin vindt Jasper de taal niet zo moeilijk; alleen moet hij meer woordenschat gaan verwerven en de werkwoorden correct leren vervoegen, zegt hij.

Wat de spelling betreft, valt een eigenaardigheid me onmiddellijk op: het Ests kent de regel van open en gesloten lettergrepen niet, voor een lange klinker wordt gewoon het letterteken twee keer gebruikt. 'Pood' is winkel, 'liin' is lijn (zoals in scheepvaartlijn bijvoorbeeld). Dat geeft wel eens eigenaardige woordbeelden op: 'kunstmuuseum' is er zo een. Overigens uit te spreken met een duidelijke 's': het Ests heeft niet zo veel stemhebbende klinkers, vooral niet aan het begin van een woord. Je geld vertrouw je toe aan een 'pank', geld uit de muur halen doe je aan een 'pangaautomaat'. Een 's' en een 'z' met een omgekeerd accent circonflexe erboven staan voor onze 'sj' en 'zj'. 'Massaaz' met dat teken op de 'z' is dan ook onmiddellijk duidelijk. Uitspraakeigenaardigheden zijn niet echt talrijk, dat is voor het overgrote deel zoals bij ons. Sommige klinkers zijn echter duidelijk scherper dan in het Nederlands, voor de korte 'i': 'linn' (voor stad) klinkt zoals wanneer een Antwerpenaar zou zeggen dat hij een 'pintje' gaat 'drinken'. Alle woorden hebben de klemtoon op de eerste lettergreep, daar moet je niet aan twijfelen.

Een paar woordjes die je vaak tegenkomt, die tot de dagelijkse woordenschat horen:

neen: ei
ja: jah
groot: suur, je hoort zo spreken over Suur-Brittannia
klein: väike
keskus: centrum
stad: linn
stadscentrum: kesklinn
thuisland: kodumaa
vaderland: isamaa
vliegtuig: lennuk
luchthaven: lennujaam
straat: tee
dokter: arst (dat zal wel uit het Platduits komen)
kunstenaar: kunstnik (doet nogal aan het Russisch denken, cf. apparatsjik)
zanger: laulik
nieuw: uus
oud: vana
vene: Russisch - 'Vene teater' is dan meteen duidelijk
school: kool

Nog een leuke, voor mij althans: 'noor' betekent jong, 'noorte' jeugd. 'Noortemaailm' dat we heel vaak gezien hebben toen we op onze bus stonden te wachten, is 'jeugdwereld', in dit geval een soort van jeugdcentrum. Een van mijn dochters heet Noortje, vandaar dat 'leuk'. In het Arabisch betekent 'noor' dan weer 'licht'. En nu ik toch bezig ben: als je in een voornamenwoordenboek gaat kijken, vind je dat onze 'Eleonora' in verband gebracht wordt met het Arabische 'Ellinor', wat 'God is mijn licht' betekent. Maar dit is een puur persoonlijk en familiaal uitweidinkje.


Drie telwoordjes:

een - twee - drie: üks - kaks - kolm
Hoe zou je in het Ests zeggen dat iets op 'een twee drie' voor mekaar komt?


Dingen die voor mij essentieel zijn:

rolstoel: rattastool
wandelstok: kaimiskepp


Helaas kan ik in het Ests niet zeggen dat 'ik mijn wandelstok en mijn rolstoel vergeten heb'. Problemi, problemi! Maar ik had iemand bij me die de taal op bevredigende wijze machtig was: allora, niente problemi!